فصل دوم – گذشته­ کوتاه مدت: عقب­‌نشینی تاریخ کلان و غلبه ریز-تاریخ

این فصل با این جملات زیبا شروع می‌­شود:

 «دانشجوی تاریخ مقاله‌اش را برای چند ساعتی کنار می­‌گذارد تا وبگردی کند و آنچه در جهان وب می‌­بیند نگرانش می­‌کند. همیشه نگرانش می‌­کند، زیرا وجدانش از او می‌­پرسد چگونه کار دانشگاهی‌­اش را به دنیای بیرون دانشگاه ارتباط دهد. کسی که تاریخ را مطالعه می­‌کند همیشه خودش را در کسوت یک مُصلح می­‌بیند و فساد و آلودگی و بی‌­عدالتی رگ غیرتش را می‌­جنباند. چگونه دربارۀ اهرم­های تغییر بیاموزد؟ چگونه با مردم صحبت کند تا آنها را برای تغییر قانع کند؟»

جواب­هایی که معلمان متأخر تاریخ داده­‌اند ناامید کننده است: «تمرکز کن. در یک زمینه­ به خصوص متمرکز شو و متخصص شو. دنبال سؤال­های بزرگ نرو». حتی تا دهه 1960 دانشجویان تاریخ آکسفورد، چنین دیدی نداشتند. آنها درباره­ همه چیز می­‌آموختند و درباره­ همه چیز دغدغه داشتند. از سال 1968 به بعد مورخین به شدت بر گذشته­ کوتاه مدت متمرکز شدند تا آینده­ کوتاه مدت را پیش­گویی کنند. مثلاً تاریخ نگار آلمانی جف اِلِی (Geoff eley) بر روی دو تا سه دهه تاریخ ناوگان دریای آلمان و مکاتبات نظامی نخبگان دریاسالار تمرکز کرد تا بتواند دلیل گرایش کشورش به نظامی­‌گری، نژادپرستی، تمرکزگرایی و جنگ جهانی دوم را دریابد.

به مرور مورخین جوان دهه­­‌های 60 و 70 میلادی توجه خود را به مسائلی مانند نژادپرستی، جنگ ویتنام، فساد سازمان­های مالی و اداری در آمریکا معطوف کردند و از این رو دایره­ مطالعاتشان به بازه‌­های زمانی کوتاه در حدود 10 تا 20 سال کاهش پیدا کرد تا از روی گذشته بتوانند آینده­ نزدیک را مورد قضاوت قرار دهند.

در یک کلام، تاریخ به شدت سیاسی شده بود. می‌­توان تصور کرد که چنین اتفاقی نه فقط در دنیای انگلیسی زبان بلکه در تمام جهان هم افتاده باشد. روش اصلی مطالعاتی این مورخین مراجعه به آرشیوهایی بود که اکثراً تا 10 الی 40 سال گذشته را پوشش می­‌دادند. آرشیوهای کارگری، آرشیو مکاتبات، آرشیو مسائل مالی شرکت­ها، سازمان­ها و ادارات مختلف. این دوره‌­های زمانی معمولاً با زندگی یک محقق یا پژوهشگر یا یک پزشک که نهضت جدیدی را به راه انداخته بود، مصادف و محدود به همان فرد می‌­شد. مثلاً مطالعات روانپزشکی در زمینه­ هیستری همراه می‌­شد با مطالعه دوران زندگی کاری روانپزشکی که هیستری را کشف و بررسی کرده بود یا مطالعه هیپنوتیزم با مطالعه زندگی مزمر (Mesmer) همزمان می‌­شد یا اصطلاحی مانند آگورا فوبیا (ترس از مکانهای شلوغ مانند بازار) یا اصطلاحی مانند جهانگردان دیوانه که توسط فردی به نام ایان هکینگ (Ian hacking) ابداع شده بود.

مقصود آن است که در این روشِ بررسی کوتاه ­مدت تاریخ، در واقع زندگی افراد بررسی می‌­شد نه روندهای کلانی که در اجتماع در طی بازه­‌های زمانی طولانی جریان دارد. این مسئله تا امروز هم ادامه دارد که در مستندهای تاریخی که شبکه­‌های عمده‌­ای مانند کانال هیستوری (History channel) و یا کانال بی‌­بی‌­سی می‌­سازند و پخش می‌­کنند، عمده­ تمرکز و توجه در مسائل سیاسی روی شخصیت و روحیات و زندگی شخصی و سلایق رهبران است گویی که مزاج یک رهبر تعیین می­‌کند که چه تصمیمات سیاسی گرفته شود و تاریخ به کدام سمت پیش برود. قطعا چنین مستندهایی که قهرمانهای جذاب دارند، تماشاچی بیشتری جذب می‌کنند زیرا عوام همیشه کنجکاوند بدانند چرچیل در وعده صبحانه چه می‌خورده است.

این روندها همراه بود با فارغ‌­التحصیل شدن تعداد زیادی از دانشجویان تاریخ که دنبال کار ­می­‌گشتند و بنابراین آینده­ شغلی و کسب درآمد خود را در بررسی آرشیوهای محدود و نقطه‌­ای در سازمان­ها، ادارات و منابع و رسانه‌­های مختلف می‌­دیدند. بنابراین بخشی از انگیزه­ تمرکز بر روی تاریخ کوتاه‌­مدت و تخصصی در زمینه­ آرشیوهای جدا و منفصل از هم، در واقع انگیزه­ مالی و غم نان بود.

از نظر مشی و مرام سیاسی هم این روش بررسی تاریخ، بسیار مردمی به نظر می آمد و روش بررسی دوره­‌های طولانی تاریخ خیلی نخبه‌­گرایانه، اشرافی و بی درد به نظر می‌­رسید. در صورتی که بررسی دفتر حساب و کتاب و آرشیوهای مثلاً کارگران فلان کارخانه مردمی­‌تر و جذاب­تر بود. در پشت همه­ اینها اضطراب تخصص­‌گرایی بود، اینکه هر چه بیشتر و بیشتر درباره­ مسائل کمتر و ریزتری بدانیم! رمان‌­نویس انگلیسی کینگزلی آمیس (Amis) درمورد این تخصص­گرایی در رمان جیمز خوش‌­شانس در 1953 این مسئله را به زیبایی به سخره گرفته است: جیم یک استاد دانشگاه در یکی از دانشگاه­های شهرستان است و در طول رمان تمام مدت نگران مقاله­‌ایست که قرار است سرنوشت حرفه­‌ای او را تعیین کند و او را به شهرت برساند. عنوان مقاله­‌ای که جیم می‌­نویسد این است: «اثر اقتصادی توسعه­ تکنیک­های کشتی­­‌سازی در فاصله­ سال 1450 تا 1485». نهایتاً این مقاله منتشر نمی­‌شود بخاطر اینکه ناشر معتقد است که دوره­ زمانی که جیم به آن پرداخته بسیار بلندپروازانه، طولانی و غیرواقع­‌بینانه است! تمام کتبی که روش تحقیق به مورخین می­‌آموزند، پس از سال­های 1968، بر این دقیق شدند که چگونه سؤال­ها را ریز کنید، خرد کنید، دقیق کنید، نازک کنید و باریک کنید. مثلاً در دانشکده تاریخ به دانشجو آموزش می­دادند که به جای مطالعه برروی اُلیور کراموِل، برروی تأثیرات کرامول بر اتحاد اسکاتلند و انگلستان تمرکز کند.

یکی از آثار این رویکرد به تاریخ این بود که امکان نقد و بررسی آثار یک مورخ توسط دیگر مورخین کاملاً سلب شد. پیش از آن شما می­‌توانستید اثر مورخ همکارتان را بررسی کنید، اما وقتی کارها اَبَرتخصصی شدند دیگر شما هیچ صلاحیتی برای قضاوت در مورد کار همکارتان نداشتید زیرا تنها او بود که آرشیوهای مثلاً 15 ساله­ اتحادیه­ کارگری جنوب شرق اسکاتلند را بررسی کرده بود و او می­‌دانست چه می کند نه شما. کتاب­هایی منتشر شد که عنوان­هایی بلندپروازانه و فریب­کارانه داشتند اما تمرکزشان بر روی یک بازه­ زمانی بسیار کوچک و ریزتاریخ بود. مثلاً کتاب «زمین و پرسش حاکمیت ملی در ایرلند» تنها یک بازه­ زمانی سی ساله را بررسی می‌­کند و نام کتاب این مسئله را لو نمی‌­دهد. هر چه بازه‌­های زمانی مورد بررسی کوتاه­تر شد، هنر درک الگوها و پیش‌­بینی آینده هم تحلیل رفت.

این تکه‌­تکه کردن تاریخ باعث شده بود بازه‌­های زمانی آنچنان کوچک شوند که نتوان از آنها هیچ چیزی آموخت. بنابراین دیگر مورخین معلمان اجتماع نبودند زیرا مسائل مورد بررسی آنها بسیار باریک و تخصصی شده بود. جو گالدی و دیوید آرمیتاژ موارد جالبی را ذکر می­‌کنند از دهه 1960 که منتقدین و ناظران غربی و اروپایی مسئله­ نژاد را در مورد هند و چین بهانه می­‌کردند و این که اعتقاد داشتند هند‌‌ی­ها و چینی‌­ها توانایی مغزی و روانی برای درک درست پدیده­های مادی را ندارند و برای این، نمی­‌توانند از نظر پیشرفت تکنولوژی توانا و پیشرو  باشند. برای نابود کردن افسانه­ نژاد سفید و برتری غرب نیاز داریم که تاریخ را در بازه­‌های زمانی طولانی بررسی کنیم.

نویسندگان خاطرنشان می­‌کنند که مورخین دیگر به این افسانه که جهانِ امروز توسط نیت خیر امپراطوری­های غربی شکل گرفته است، اعتقاد ندارند اما اقتصاددان­ها هنوز به چنین چیزی معتقد هستند و این نیاز یادگیری و آموزش و گسترش تاریخ علمی را ایجاب می­‌کند.

طول مدت بررسی و عمق بررسی تاریخی در نتیجه­‌ای که بدست می‌­آوریم، بسیار اهمیت دارد. به طور مثال در واقعه­ کاهش قیمت گندم و غلات برای کارگران در سال 1870 در انگلستان، نتیجه­‌گیری اقتصاددان­ها این بود که سرمایه‌­داری از سال 1500 به این طرف هر چند باعث افزایش نابرابری اقصادی شده است، نهایتاً قدرت خرید همه را افزایش داده است چیزی که آدام اسمیت بیان می­‌کند. اما بررسی دقیق­تر و تاریخی­‌تر مورخان ما را به این نتیجه می‌­رساند که کاهش موقتی قیمت غلات و بالا رفتن قدرت خرید، حاصل دهه‌­ها مبارزه­ کارگران برای تشکیل سندیکا و پیگیری حقوق صنفی خود بود که دولت و اقتصاد آزاد بین­المللی با آن مقابله می­‌کرد.

برای مدت کوتاهی در سال 1870 با تشکیل سندیکا، این کارگران به پیروزی رسیدند و قدرت خرید آنها بالا رفت اما این مسئله دوام نیافت. بنابراین این را به عدالت سرمایه­‌داری بازار آزاد نمی‌­توان نسبت داد. مورد آزارنده­ دیگری که نویسندگان به آن اشاره می­‌کنند، مطالعات اقتصاددان­هاست در طول انقلاب صنعتی که نشان داد، وزن و قد کارگران در این مدت افزایش یافته است. نتیجه­گیری آنها این بود که قدرت خرید و وضعیت تغذیه کارگران در طول انقلاب صنعتی بهتر شده است. دهه­‌ها بعد کشف شد که در طول همین مدت وزن و قد مادران طبقه­ کارگر به شدت کاهش یافته است. بررسی­‌های بیشتر بر روی کیفیت زندگی و سبک زندگی این کارگران نشان داد که زنان در طول این مدت با حذف وعده­‌های غذایی و دادن آنها به همسران خود تلاش می­‌کردند تا آنها را در مشاغل سختی مانند کار در آسیابها، معادن ذغال سنگ و باراندازها زنده نگاه دارند!

ترجمه و خلاصه: دکتر ایمان فانی

مقدمه کتاب «مانیفست تاریخ» را اینجا بخوانید

فصل نخست کتاب «مانیفست تاریخ» را اینجا بخوانید

فصل سوم کتاب «مانیفست تاریخ» را اینجا بخوانید

متن کامل انگلیسی منتشر شده توسط نویسندگان را اینجا بخوانید

چگونه با ریز کردن موضوع مطالعه و شکستن روایت تاریخی، نادان‌تر شدیم!