بوی دهان: مشکلی آزاردهنده ولی قابل پیشگیری                

توجه: این مقاله صرفاً جهت آگاه‌سازی وپیش‌گیری از بیماری تهیه شده‌ و به منزلۀ تجویز درمان نیست، شرایط ویژه شما بستگی به  عوامل متعدد و سوابق پیشین پزشکی شما دارد بنابراین درباره شروع یا قطع دارو و کلاً هر تصمیم درمانی عمده حتماً با پزشک معالج خود (که نزدش پرونده دارید)، مشورت کنید.

بوی دهان یا تنفس بدبو، به عنوان یک از شایع‌ترین مشکلات مردم است که اغلب سبب آزار مخاطب می‌شود، ولی در بیشتر موارد خود فرد ازآن بی خبراست وآن را حس نمی کند. بوی تنفس ازهزاران سال پیش بعنوان مشکل هم‌نشینی بشرمطرح بوده وهست. در منابع طب یونانی، رومی وایرانی از آن یاد شده و برای رفع آن چاره‌اندیشی ‌می‌شده است. امروز با دسترس بودن منابع وامکانات علم پزشکی، راه برخورد بهترومناسب‌تری با آن وجود دارد.

روزانه افراد بسیاری با اضطراب ونگرانی به خصوص در میان زوج‌های جوان، به ویژه خانمها، به پزشک مراجعه می کنند وجویای علت ودرمان بوی دهان خود می‌شوند.

شیوع بوی دهان حدود 30% افراد جامعه را دربرمی‌گیرد. خیلی از افراد هم به اشتباه وبه طور وسواسی فکر می‌کنند بد بویی دهان دارند در حالی که چنین نیست. بوی مختصر دهان به صورت عادی صبح ناشتا ممکن است وجود داشته باشد که ناشی از کم شدن بزاق در هنگام خواب است و با شستشوی دهان و خوردن صبحانه  ازبین می رود. بوی غیر عادی به دلیل یک عامل غیرطبیعی در دهان، حلق، بینی، مری ومعده می‌تواند باشد که تداوم دارد و برای اطرافیان ومخاطبین آزاردهنده است. این بو معمولاً دوتا سه ساعت بعداز غذا شروع یا تشدید می‌شود یا حتی با صرف غذا هم وجود دارد ودرروابط اجتماعی وخانوادگی مشکل ایجاد می کند.

دربسیاری موارد، مخاطبین یا همسرممکن است عنوان نکنند ولی برخورد آنها سرد باشد ومنجر به منزوی شدن فرد شود یا به سردی روابط خانوادگی یا زناشویی منتهی شود.

پیشگیری ودرمان بوی دهان:

والدین همیشه باید نسبت به بهداشت وبوی دهان فرزندان خود توجه داشته باشند.

1-متاسفانه امروزه باتغذیه ناصحیح و مصرف انواع چیپس‌ها، پفک‌ها، بیسکویت وکیک‌ها علاوه بر سوء تغذیه، این مواد به لثه ودندان می‌چسبند، توسط میکروب ها به مواد اسیدی تبدیل شده منجر به التهاب وآسیب لثه ومینای دندان وپوسیدگی ‌می‌شوند. مصرف این نوع تنقلات نقش مهمی در ایجاد بوی دهان دارند که باید از مصرف آنها پیشگیری به عمل آید و در صورت مصرف سریعاً نسبت به شستشوی دهان و دندان ها ومسواک زدن اقدام کرد.

2- رشد میکروب‌ها از تصاعد هندسی تبعیت می‌کنند ودر شرایط مساعد دهان، در صورت ماندن مواد غذایی کافی در دهان، هر نیم ساعت جمعیت آنها دوبرابر می شود. پس مسواک کردن، نخ کشیدن دندانها بلافاصله بعد از صرف غذا وشستشوی باخمیردندان و مسواک وغرغره حلق  علاوه بر اینکه به سادگی از بوی دهان جلوگیری می کند مانع پوسیدگی دندانها می شود.

3- چاقی بخصوص در کسانی که گردن کوتاه نیز دارند عامل ایجاد خرناس، باز ماندن دهان، خشکی مخاط دهان، کاهش بزاق وایمنی مخاط دهان می شود ورشد میکروب همراه با عوارض متعدد دیگر، بد بویی دهان را در پی دارد که باید نسبت به اصلاح آن اقدام شود.

4- وجود آدنوئید (لوزه سوم متورم) و رنیت آلرژیک  (التهاب حساسیتی مخاط بینی و سینوسها) دربچه ها وهمینطور بزرگسالان عامل انسداد بینی، تنفس دهانی، سینوزیت وگوش درد چرکی، ترشح چرکی ازپس حلق وبینی است  و می‌تواند عامل ایجاد بوی دهان وبینی شود. شستشوی بینی و گلو با سرم نمکی ودرمان مشکلات موجود تحت نظر متخصص گوش وحلق وبینی یا متخصص اطفال می تواند به رفع مشکل کمک کند.

5- اصلاح خرابی لثه ودندان تحت نظر دندان پزشک.

6- معاینه لوزه ها در صورتیکه لوزه ها حجره‌ای (حفره ای ودارای خلل وفرج) متعدد باشند، ریزه‌های غذایی سفت بخصوص مثل ذرات حبوبات، آجیل وتخمه در آن‌ها گیر کرده وگاهی ذراتی متراکم و سفید یا زرد رنگ ایجاد می کنند که با مسواک وغرغره کردن با مایع خمیر مسواک، آب نمک یا دهان شویه‌های بهداشتی می توان از آن جلوگیری کرد. ودر صورت عدم پاسخ ممکن است به اقدام جراحی و خارج کردن لوزه‌ها نیاز باشد .

7- ترک دخانیات واعتیاد که عامل مهم التهاب لثه ها، خشکی دهان وتخریب دندان ها وعامل بوی دهان می باشند، اقدام بسیار موثری است.

 8- اگر عامل بوی دهان پرزها ولوزهای پشت زبان باشد، با مسواک کشیدن ته زبان ویا ضد عفونی کردن با دهان شویه مناسب می توان نسبت به اصلاح آن اقدام کرد.

9- درصورتی که بوی دهان با بادِگلو(آروغ زدن بد بو) همراه باشد ویا با کاهش اشتها، کاهش وزن، برگشت غذا یا اشکال در بلع همراه باشد، بخصوص نزد بزرگسالان، باید به فکر بیماریهای انسدادی خوش‌خیم وبدخیم گوارشی بود وحتما بررسی تخصصی گوارشی ضرورت دارد.

10-شستشوی بینی با سرم نمکی در کسانی که گرفتگی بینی دارند، به خصوص شب ها قبل ازخواب می تواند سبب کاهش احتقان وتخلیه بهتر سینوس‌ها وکاهش بوی دهان و بینی شود. در صورت وجود مشکل جدی باید توسط متخصص گوش وحلق و بینی بررسی واصلاح شود.

گرفتن تاریخچه ازهمراهان نزدیک:  از کیفیت، مدت وشدت بوی دهان و توصیف نوع بو مهمترین گام جهت تشخیص توسط پزشک است.

 شرح حال شامل بررسی وجود اختلال در مسیرمجاری تنفسی فوقانی، آلرژی و التهاب بینی، خشکی مزمن دهان، سرفه مزمن، نحوه بهداشت دهان ودندان، سابقه خرناس، ترشح چرکی ازبینی، مصرف دخانیات واعتیاد و غیره است. علایم گوارشی (ترش کردن مزمن، بادگلوی بد بو و مداوم، گیرکردن لقمه در مری، کاهش اشتها واحساس پری سردل بخصوص نزد بزرگسالان ازاهمیت ویژه‌ای برخورداراست. افراد خانواده باید به تغییرات فوق در بزرگسالان خانواده حساس باشند وحتماً ازمشاوره ومعاینه پزشکی استفاده کنند.

ترس از وجود بوی دهان :اغلب درخانم ها مشاهده می شود در حالیکه بد بویی دهان ندارند وخود فرد بدون اینکه بوی واقعی وجود داشته باشد این حس را می کند. گاهی عامل آن اختلال درحس چشایی است که با بوی دهان اشتباه می شود و یاعوامل استرس زا  یا مشکلات روانشناختی و اشکال روابط در زندگی مشترک دخیل هستند.

معاینه بالینی:

 وقتی بیماربا شکایت بوی دهان توسط خود فرد یا همراهان مراجعه می کند، معاینه باید شامل بررسی دهان، لثه‌ها، دندان‌ها، حلق، بینی ودستگاه گوارش توسط پزشک باشد.

تشخیص بوی بد دهان:

 برای تشخیص بوی بد دهان توسط پزشک، بیمارحداقل باید سه ساعت از خوردن وآشامیدن اجتناب کرده باشد. از اسانس وآدامس استفاده نکرده باشد. مدت نسبتا طولانی ( دست کم دوهفته) ازمصرف آنتی‌بیوتیک اجتناب نموده باشد.

نزدیکان بهترین منبع برای توصیف بوی دهان فرد هستند. بدی بوی دهان از زمانی به زمان دیگرفرق می کند مثلا در بعضی بانوان در دوره قاعد‌گی تشدید می شود. برای تشخیص بوی دهان وشدت آن باید بازدم بیماراستنشاق شود که از نظر کیفی به 5درجه تقسیم میشود.

0- نداشتن بو

1- بوی خفیف: به سختی قابل تشخیص باشد.

 2-بوی متوسط

 3- بوی تند و زننده از نزدیک

 4- بوی تند و زننده ازفاصله زیاد ( نیم متریا بیشتر) .

 برای تشخیص منشاء بو ازبینی، باید بیمار دهانش را ببندد وبازدم از راه بینی انجام دهد وبه همان ترتیب بالا درجه بندی گردد.

برای تشخیص بوی دهان با منشاء ته زبان ویا لوزه‌ها می‌توان با آبسلانگ (چوب زبان) از آن نمونه برداشت وآنرا بو کرد. آزمایش ساده ومرسومی برای تشخیص عامل بوی دهان وجود ندارد. الکتروآنالیزورهایی جهت تشخیص بوی دهان وبینی به روش آزمایشگاهی ساخته شده‌اند که قادربه تشخیص ترکیبات سولفیدی وبعضی آمینها هستند وکاربرد تحقیقاتی دارند. ولی هرگزجای بینی انسان را نمی گیرند.

نکته: اگربوی دهان همراه با علایم گوارشی وبادگلوی مکرر باشد می‌تواند نشانه بیماری گوارشی جدی باشد وباید توسط متخصص گوارش بررسی شود.

علت‌های بوی دهان وتنفس:

 در 90-80% موارد بوی دهان از حفره دهانی منشاء می‌گیرد. بوی دهان اساساً از شکستن ملکول‌های اسید آمینه‌های (متیونین، سیستئین، تریپتوفان ولیزین) موجود در پروتئین‌ها وگلیکوپروتئین‌های موجود درباقیمانده‌های غذایی در دهان و سلول‌های ریزش کرده از مخاط دهان منشاء می‌گیرد. التهاب لثه‌ها ونشت خون از آن‌ها، تجزیه اوره ویا نیترات ترشح شده دربزاق و تجزیه ترشحات مخاطی که از پس بینی وارد حلق میشود ازعوامل دیگرایجاد بوی دهان هستند. متابولیزه شدن این مواد، منجر به ایجاد ترکیبات سولفوری قابل تبخیر وبدبو می‌شوند.این مواد شامل سولفورهیدروژن، ایندول، اسکاتول، متیل مرکاپتان وآمونیاک هستند. مهم‌ترین عامل واکنش‌های فوق وعامل بوی بد دهان  تجمع باکتری‌ها بین دندان‌ها، لبه لثه‌ها، عفونت لثه‌ها، پشت وته زبان، حفره‌های لوزه‌ها، عفونت وآبسه دندان ها، دندانهای مصنوعی تمیز نشده وپوسیدگی دندان‌ها می‌باشند.

باکتری‌های گرم منفی وبی‌هوازی وبعضی باکتری‌های گرم مثبت غیرهوازی عامل ایجاد سولفیدهای تبخیری فوق الذکر وبد بو هستند.

برای بسیاری از مردم این سئوال مطرح است که آیا میکروب هلیکو باکتر پیلوری عامل بوی دهان می‌باشد؟

در پاسخ باید گفت این میکروب شیوع بسیار بالایی در جامعه دارد. درکشور‌های در حال توسعه( ازجمله ایران ) حدود 70% افراد آلودگی دارند ولی نقش ناچیزی در ایجاد بوی دهان دارد. محل اصلی زندگی این میکروب در معده است. در همه افراد مبتلا ایجاد التهاب مزمن معده(گاستریت مزمن) می‌کند. جمعاً 30% افراد مستعد در طول عمر شانس ابتلا زخم اثنی عشرومعده دارند. ریسک سرطان معده درکسانی که مستعد ژنتیکی هستند 3تا6 برابر افراد نرمال است.

دردهان، این میکروب در لبه لثه‌ها زندگی می‌کند ومی‌تواند از تجزیه اوره، آمونیاک ایجاد کند ولی نسبت به سایر میکروبها نقش مهمی در ایجاد بوی دهان ندارد.

بسیاری از مردم فکر می‌کنند بوی دهان آنها ناشی از معده است، در واقع این چنین نیست. بلکه محیط معده یک محیط اسیدی است وبطور طبیعی مانع رشد میکروب‌ها می‌شود.اما در موارد بیماری‌های انسدادی معده ناشی از زخم‌های خوش‌خیم یا بدخیم که محیط اسیدی معده عوض می‌شود. مواد غذایی در معده می‌مانند وحالت گندیدگی وعفن پیدا می‌کنند. انسداد خروجی معده سبب رشد میکروب ها، تولیدگازمنجر به بادگلو(آروغ)های مکرروایجاد بوی دهان می‌شود.

هرچه محیط دهان قلیائی‌تر وبزاق کمتر ودهان خشک‌تر شود شانس بو گرفتن دهان وپوسیده شدن دندان ها بیشتر می‌شود.

کسانی که چاق هستند یا گرفتگی مجاری تنفسی دارند، شانس خشکی دهان وبو گرفتن دهان در آنها بخصوص موقع خواب بیشتر می‌شود.

عفونت بینی وسینوس‌ها :دومین وعامل 8-5% موارد بوی بد تنفس است و حالتی شبیه بوی پنیر گندیده است. بوی بد بینی نشانه عفونت شدید مجاری بینی بخصوص سینوس هاست.

لوزه ها: ممکن است در ایجاد بوی بد دهان نقش داشته باشند وتقریبا عامل 3% بوی بد دهان هستند وعامل آن وجود حفره‌ها‌یی درلوزه‌ها وگیر کردن ریزه‌های غذا درآن وایجاد توده‌های پنیری شکل بد بواست وگاهی ایجاد سنگ می‌نماید.

بیماری‌های نادر دیگری مثل نارسا‌یی کلیه‌ها، نارسایی کبد، کتواسیدوزدیابتیک، بیماری‌های برونش وریه نیز می‌توانندعامل بوی بد تنفس باشند.

تومورهای حلق وحنجره گاهی به ندرت عامل بوی بد دهان هستند که معمولاً با علایم بالینی جدی دیگری مثل اختلال دربلع وبلع دردناک همراه هستند.

نویسنده: دکتر علی فانی-متخصص داخلی-دانشیار بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی