Sandcastle the beach, with ocean in background.

امروز می‌خواهیم درباره تمدن صحبت کنیم.

اجتماع پیوسته‌ای از مردم در صورتی که معیارهای خاصی داشته باشند، به عنوان تمدن دیده می شوند. در حالی که مثلاً فرهنگهای چادرنشین را بطور معمول متمدن {شهر نشین} نمی‌خوانند.

وقتی برخی از گروه‌های اجتماعی متمدن خوانده می‌شوند، انگار تلویحاً به این معناست که بقیه متمدن نیستند که خود بیان دیگری است از اینکه وحشی یا بربر هستند! {در صورتی که در علم تاریخ واژه تمدن بار عاطفی و قضاوت درباره فضیلتهای انسانی با خود ندارد و صرفاً به معنای شهرنشینی است.}

نکته: کلمه بَربَر که ریشه یونانی دارد به افرادی که به زبان یونانی صحبت نمی‌کردند اشاره دارد، زیرا برای یونانیان دیگر زبانها چنین به گوش می‌رسید: بربر بربر بربر!

 بنابراین باید بگوییم که به جز عده‌ای یونانی و رومی لابد همه ما (احتمالاً بجز دانش‌آموختگان رشته ادبیات و تاریخ کلاسیک) بربر هستیم که هنگام صحبت از تمدنها ارزش دارد این تعریفِ محدود از تمدن را بیاد داشته باشیم!

 تمدنها مانند بسیاری از چیزهایی که دوست داریم مطالعه کنیم، نوعی ساخت ذهنی هستند. تا به حال نشده کسی یک روز صبح در شهر تِبس مصر از خواب بیدار شود و بگوید: «صبح بخیر، من مطمئنم در اوج تمدن مصر زندگی می‌کنم».

 واژه تمدن ساختار مفیدی است به ویژه وقتی یک تمدن را با تمدنی دیگر مقایسه می‌کنید. وقتی تمدنی را با نظامی غیرتمدنی مقایسه می‌کنید، مفید نخواهد بود.

خوب، تمدن چیست؟ شناخت یک تمدن شبیه شناخت یک بیماری است. اگر از چهار یا بیشتر از نشانه‌هایی که بیان می‌کنیم، برخوردار باشید متمدن خواهید بود!

۱-تولید اضافه. وقتی فردی به اندازه‌ای غذا دارد که می تواند عده‌ای دیگر را غذا بدهد احتمال دارد که شهری را بسازد که خود نشانی از تمدن است.

۲-تجارت: این امر (شهرنشینی و غذای کافی) همچنین منجر به ایجاد تخصصها می گردد که این خود منجر به تجارت می گردد؛ اگر همه برای زندگی تمشک جمع کنند، دلیلی برای تجارت وجود ندارد زیرا من تمشک دارم و شما نیز تمشک دارید، اما اگر من برای زندگی تمشک جمع می‌کنم و تو چکش می سازی برای تجارت دلیل داریم.

تمدنها با ۳-تشکلهای اجتماعی، ۴-دولت مرکزی، ۵-ارزشهای مشترک بیشتر به صورت مذهب و نوشتن شکل می‌گیرند.

حداقل در ابتدای تاریخ، تمدنها با ۶- مجاورت با رودخانه‌ها شکل می‌گرفتند:

این روزها می‌توانید سرزمینی را با دو خط افقی و عمودی تقسیم کنید و یک شهر بسازید. اما ۵۰۰۰ سال پیش، تمدنها معمولاً با رودخانه‌ها در ارتباط تنگاتنگ بودند: رود دجله و فرات؛ رودخانه زرد؛ رود نیل؛ حوزه آمازون؛ رودخانه کوتزاکولکوس{ رودخانه‌ای در جنوب مکزیک}.

چرا درۀ رودخانه‌ها؟ زمینهای اطراف آنها مسطح هستند، دسترسی به آب دارند و وقتی رودخانه طغیان می‌کند، مواد مغذی با آبرُفت بر جای می‌گذارد.

لوح سفالی پیدا شده در موهنجودارو-دره رود سند

چیزهای زیادی برای گفتن درباره تمدنها داریم که بعداً بدان اشاره می‌کنیم اما بگذارید از تمدن دره رودخانه سند صحبت کنیم. تمدن سند در میان دشتهای رودخانۀ سند و ساراسواتی قرار داشت و بهترین مکان جهان برای داشتن یک تمدن قدیمی بود زیرا رودخانه‌هابطور قابل پیش‌بینی سالی دوبار طغیان می‌کردند که به معنای داشتن خاک حاصلخیز بود، خاکهای این سرزمین نسبت به دیگر زمینها از بیشترین کالری در واحد سطح برخوردار بودند. می‌دانیم که تمدن رودخانه سند حدوداً ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد رونق داشته است.

 اما حتی در۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مردم دره سند با مردم بین النهرین تجارت می کرده‌اند. همچنین می‌دانیم که این تمدن بزرگ‌ترین تمدن باستانی بوده‌است. باستان‌شناسان بیشتر از ۱۵۰۰ مکان تاریخی در حوزۀ این تمدن پیدا کرده‌اند. اما از آنها چه می دانیم؟هر چه می‌دانیم حاصل کاوشهای باستانی است زیرا هرچند خط مکتوب خودشان را داشتند اما این خط برای ما قابل خواندن نیست.

چیزهایی که می‌دانیم اینهاست: آنها شهرهای بی‌نظیری داشتند. هاراپا و موهِنجدارو مشهورترین‌شان هستند با خانه‌هایی متراکم که با آجرهایی با اندازه یکسان در کنار خیابانهای ستوندار ساخته شده بودند و این بدین معناست که آنها احتمالاً صاحب منطقه و دولت بودند اما نمی‌دانیم چه چیزی بدین دولت قدرت می‌داده است. شهرها در مقابل باد ساخته می‌شدند تا بتوانند تهویه طبیعی داشته باشند. این شهرها تمیز بودند. بیشتر خانه‌ها به یک سیستم زهکشی وصل بودند که از جاذبه استفاده می کرد این سیستم آبهای اضافه را با استفاده از سیستم فاضلاب از زیر خیابانهای اصلی عبور می‌داد و به بیرون از شهر هدایت می‌کرد. این سیستم لوله‌کشی احتمالاً می‌توانست باعث حسادت بسیاری از شهرهای اروپایی قرن ۱۸ باشد.

همچنین در موهنجدارو بزرگترین ساختمان عمومی معبد یا قصر نبود بلکه یک حمام عمومی بزرگترین ساختمان این شهر بوده است که تاریخ شناسان آن را «حمام بزرگ» می خوانند. ما نمی‌دانیم که این حمام بزرگ چه کاربردی داشته است اما از آنجایی که فرهنگ هندی بر پاکیِ مذهبی و آیینی تاکید داشته است که پایه و اساس نظام طبقاتی است، بعضی از تاریخ‌شناسان می‌گویند که احتمالاً این حمام شبیه یک حوض غسل تعمید بزرگ بوده است.

آنها همچنین تجارت می‌کرده‌اند. یکی از چیزهایی که تمدن رودخانه سند تولید می‌کرده است، مُهرهایی بوده که به عنوان نشانهای هویت روی کالاها و لوحه‌های خاک رس استفاده می‌شد. این مهرها نوشته هایی دارد که ما هنوز موفق به کشف معنای آن نشدیم همراه با طرحهای فوق العاده‌ای از حیوانات و هیولاها.

یکی از مشهورترین و ترسناک‌ترین این اشکال تصویر مردی است با چیزی شبیه شاخهای بوفالوی آبی بر روی سرش که چهار زانو میان یک گاونر و ببر نشسته است. ما واقعاً نمی دانیم در این تصویر چه چیز رخ می‌د‌هد اما حدس می‌زنیم که این مرد، شخص صاحب نفوذی است زیرا بنظر می‌رسد می توانسته ببر را کنترل کند.

این لوح ممکن است معرف یک مرد مقدس مثلا یک یوگی در حال مراقبه باشد.

اما چگونه این مهرها به ما می‌گویند که آنها تجارت می‌کرده‌اند؟ زیرا مهرها را در بین‌النهرین و نه در رودخانه سند یافته‌ایم. به علاوه تاریخ‌شناسان در دره سند چیزی شبیه به برونز یافته‌اند که در این منطقه بیگانه است. آنها چه چیزی را تجارت می کرده‌اند؟ پارچه‌های کتان. که هنوز هم کالایی خوب برای صادرات است.

اما شگفت‌انگیزترین نکته درباره تمدن رودخانه سند این است: آنها صلح‌جو بودند! با آن که تاریخ‌شناسان ۱۵۰۰ مکان کاوش باستانی یافته‌اند، در آنها نشانه‌های نزاع ناچیزی وجود داشت و تقریباً هیچ اسلحه ای یافت نشد.

برای این مردم چه اتفاقی رخ داد؟ اینجا آنچه برای آنها رخ نداد را برایتان توضیح می‌دهیم: آنها به ساکنین فعلی این ناحیه مثلاً هندوهای هندوستان و مسلمانان پاکستان تغییر شکل نیافتند. این مردم (هندی‌ها و پاکستانی‌های کنونی) احتمالا از ریشۀ سفیدپوستانی هستند که بعدتر از منطقۀ قفقاز آمده بودند. حدود ۱۷۵۰ سال قبل از میلاد تمدن دره سند دچار انحطاط شد و سپس ناپدید گردید. چرا؟ تاریخ‌شناسان سه نظریه دارند.

یک: فتح و استیلای دیگران. نداشتن اسلحه می‌تواند استراتژی نظامی افتضاحی باشد! احتمال دارد اهالی دره سند توسط مهاجرین قفقاز کاملا مغلوب شده باشند.

دوم: بلایای طبیعی. احتمال دارد با ویران کردن محیط زیست، پایان خود را رقم زده باشند.

سوم: زلزله، جالب‌ترین نظریه این است که زلزله‌ای شدید مسیر رودخانه‌ها را آنقدر تغییر داده است که تعداد زیادی از شاخه‌های رودخانه خشک شده‌اند. بدون آب کافی برای آبیاری شهرها نمی توانسته‌اند خودشان را سرپا نگه دارند پس مردم وسایلشان را جمع کرده‌اند و به چراگاه‌های سرسبزتری مهاجرت کرده اند. شاید هم به چراگاه‌ها نرفته اند احتمال اینکه اینها چادر نشین شده باشند، نیست. آنها احتمالاً به سرزمین دیگری رفته‌اند و شیوه کشاورزی خود را ادامه داده‌اند.

بنابراین ما نمی دانیم چرا تمدن دره سند نابود شد و واقعاً نمی دانیم اصلاً چرا شکل گرفت. چرا این مردم شهر ساختند، یا چرا استخرهای شنا و مهرهای زینتی ساخته‌اند. آیا انگیزه آنها از ایجاد شهرها نگرانی بخاطر گرسنگی و ترس بود یا یافتن همراه یا نزدیک بودن به اماکن مقدسشان یا اینکه احساس کرده بودند زندگی شهرنشینی از شکار و گردآوری بهتر است. فکر کردن درباره اینکه چه چیز به آنها انگیزه داد که زندگی‌شان را آن‌گونه که بود بسازند، به ما در چگونه ساختن زندگی‌خودمان کمک می کند.

اساساً تمام زندگی انسان همکاری اجتماعی است. 

مدرسه زندگی فارسی

ترجمه از کانال یوتیوب CrashCourse

نقل تمام یا بخشی از مطالب این سایت بدون لینک مستقیم مطلب اخلاقاً پذیرفته نیست.

بخش اول-عصر شکار و انقلاب کشاورزی

بخش سوم-تمدن بین‌النهرین

شاید نخستین موارد کاربرد نماد صلیب شکسته، تمدن دره سند است، احتمالاً به نشان خورشید