عجیب‌ترین تجربۀ زندگی شاید نخستین ملاقات با آیینه باشد. تجربه‌ای چنان ضربه زننده که خاطرۀ آن تا آخر عمر با بسیاری از ما می‌ماند:

این که جلوی آیینه بروید و نامِ خود را تکرار کنید، شِکْلک و صدا در بیاورید…و از تناقض و نا آشناییِ این دو موجودْ در دو سوی این حجابِ صُلْبِ سیم‌گون دیوانه شوید…

احساسِ همانی و یگانگی با تصویرِ درونِ آیینه، بدیهی و ازلی نبوده است. در ابتدای زندگی و با تکرار و شاید به اجبار آن را پذیرفته‌ایم…

تعجب نباید کرد از این که روانشناسی  هم، چون کودک، دیر یا زود آیینه را کشف کند و از آن سرمست شود و در حیرت فرو رود!

اگر فروید ”خواب و رویا”  را بنام خود کرد، “آینه” را در روانکاوی با نام “ژاک لاکان” می شناسند.

این ویدیو به ژاک لاکان می‌پردازد…

اما فکر کردم خوب باشد زمینه‌ای برای پیش-مطالعه مخاطبان فراهم شود:

ویدیوهای مدرسه زندگی تنها از یک منظرِ خاص به مشاهیر می‌نگرند. هرگز یک زاویۀ  دید به تنهایی کافی نیست. برای شناختِ جایگاهِ یک تفکر در تاریخِ اندیشه، دستِ کم به دو زاویه ی دید نیاز دارید. هر چه تفاوت در نگاه ‌ها بیشتر، بهتر!

در این سایت ما زاویۀ دید خاصی را توصیه نمی‌کنیم. فقط نگاه کردن و اندیشیدن را تمرین می‌کنیم…

لاکان سه سطح یا سه امر  یا سه نظم برای روح و روان در نظر گرفت:

۱-امر تخیلی یا تصوری: imaginary order

۲-امر نمادین یا سمبولیک: symbolic order

۳-امر حقیقی: reality order

مطابق سلیقۀ بازیگوشانه، نیمه عارفانه-نیمه پوچ‌گرای فرانسوی، او سه صفت به این سه امر نسبت داد:

۱-کودک با خیال شروع می کند، تصوراتی بی‌قرار، بی‌منطق و بی‌حد و مرز…در این مرحله، انسانْ سر از نظم باز می‌زند و توسنِ اندیشه را به هر سو می‌دواند…اگر با قیاس “فیل شناسی در تاریکیِ” داستانِ مولانا بتوان گفت، در این مرحله انسان خرطوم فیل را مار و پاهای او را تنه درخت و …تصور می کند و در قیدِ سامان دادن به دریافتها و حسّیاتِ خود نیست. صفتی که لاکان به امر تخیلی داد، “فریب و شیّادی” بود: fraud

۲-مرحله یا امر دوم، نظامهای قراردادی و نمادین است و سر سلسلۀ  همه آنها “زبان” است. انسان با نام نهادن بر حیوانات و اشیاء، اَشرفِ مخلوقات شد و جهان را زیر نگین خود آورد. قانون، دین، پول و اخلاق همه زبانهای نمادینِ ثانویه ای هستند که بر روابط و اشیاء تحمیل کرده‌ایم تا ماجرای “بودن” را فهم‌پذیر و آشنا و قابل مدیریت جلوه دهیم. در این مرحله از پیوستنِ خرطوم و پا و شکم و گوش و دُم، کُلیّتی را استنباط و اِستقراء  می کنیم و به آن نام “فیل” می‌دهیم…اما فیل وجود خارجی ندارد! فیل توافق یا قراردادی است که دَمی ما را از هیبتِ حقیقتْ آسوده می‌دارد: لاکان به امر نمادین صفت “نیستی، غیبت و عدم و مَجاز” داد: absence

۳- این گمان همیشه وجود داشته که در پس اندیشه‌های بی‌سامان و سامان یافتۀ انسان، در آن “وسعتِ بی واژه”، و آن سوی اشیای واجد نام و نشان و آن سوی روابطِ نمادین و قراردادی، حقیقتی مطلق، مجرد، ثابت، بی شکل، خاموش و دست نیافتنی هست…لاکان به امر حقیقی صفت “ناممکن” داد: impossible…

اگر نام یک روانکاو یا فیلسوف یا نویسنده را شنیده باشیم و کمی دربارۀ او بدانیم،احتمالِ آنکه بعدها بخواهیم در این باره بخوانیم، بیشتر است…

لاکان پس از فروید از بحث انگیزترین روانشناسان است. او در بیان نظراتش از زبانی سنگین و پر تکلّف و فرمولهای ریاضی استفاده می‌کرد. برخی متفکران حتی او را فریبکار و شیّاد خوانده‌اند…

دکترایمان فانی