چرخه زندگی یک تیشرت ساده

این ویدیو چرخه زندگی یک تی‌شرت ساده را از کاشت گیاه پنبه تا پوشیدن و دور انداختن نشان می‌دهد.

به تی‌شرت سفید کلاسیک فکر کنید. سالانه در دنیا دو میلیارد تی‌شرت خرید و فروش می‌شود که این تی‌شرت را تبدیل می‌کند به یکی از معمول‌ترین لباس‌ها در جهان. ولی چطور و کجا این تی‌شرت معمولی تولید می‌شود و اثرش روی محیط چیست؟

لباس می‌تواند تنوع زیادی داشته باشد ولی تی‌شرت‌ها معمولاً زندگی‌شان را در مزرعه‌ای در آمریکا چین یا هند شروع می‌کنند. اینجا دانه‌های پنبه را می‌کارند و آب می‌دهند تا آن توپی‌های پشمالو تولید شوند. ماشین‌های خودکار این توپی‌ها را به دقت برداشت می‌کنند. دستگاه‌های صنعتی این غوزه‌ها را از دانه جدا می‌کنند و این تودۀ پنبه‌ای در بقچه‌های ۲۲۵ کیلویی فشرده می‌شود. پرورش گیاه پنبه به مقدار زیادی آب و آفت‌کش نیاز دارد. برای درست کردن یک تی‌شرت متوسط ۲۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود. یعنی به اندازۀ سی وان حمام.

همزمان نیاز پنبه به حشره‌کش و آفت‌کش از هر محصول زراعی در جهان بیشتر است. این مواد سرطان‌زا، مضر برای کارگرهای مزرعه و آسیب‌زا برای زیست‌بوم‌اند. بعضی تی‌شرت‌ها با پنبۀ ارگانیک تولید می‌شوند که بدون حشره‌کش و آفت‌کش عمل می‌آید. ولی پنبۀ ارگانیک کمتر از یک درصد از ۲۲ میلیون و هفتصد هزار تن پنبه‌ای‌ است که هر سال در دنیا تولید می‌شود. وقتی بقچه‌های پنبه از مزرعه می‌آیند بیرون به یک مجموعه نخ‌ریسی برده می‌شوند. معمولاً در چین یا هند.

اینجا ماشین‌های پیشرفته پنبه را یکدست می‌کنند، حلاجی می‌کنند، شانه می‌کنند، باز می‌کنند و می‌کشند و نهایتاً به هم می‌پیچند تا ریسمان لیفی سفیدی درست شود که به آن می‌گویند فتیله. بعد این کلافه‌ها می‌روند برای پرداخت و ماشین‌های بافندگی دوار بزرگ یک پارچۀ ضمخت سفید خاکستری ازش می‌بافند که با حرارت زیاد و مواد شیمیایی کم‌کم نرم و سفید می‌شود. بعد پارچه را می‌زنند در سفیدکننده‌های صنعتی و رنگ‌های با بنیان آزو که آن رنگ درخشان هفتاد درصد پارچه‌ها را تأمین می‌کند.

متأسفانه بعضی از این رنگ‌ها حاوی کادمیوم، سرب، کروم و جیوه است و سرطان‌زاست. مواد شیمیایی مضر دیگری هم هست که آزاد می‌شود در آب رودخانه و اقیانوس‌ها و به شدت آلوده‌کننده است. فناوری آن‌قدر پیشرفته است که در بعضی از کشورها کل روند پرورش پنبه و تولید پارچه بی‌دخالت انسان و ایجاد شغل جدید انجام می‌شود. ولی فقط تا اینجا، بعد از اینکه پارچۀ نهایی می‌رود در کارخانه‌های بنگلادش، چین، هند و ترکیه، هنوز کار انسانی لازم است تا این‌ها به صورت تی‌شرت دوخته شوند. کارهای ظریفی که از ماشین بر نمی‌آید.

این پروسه هم داستان خودش را دارد. مثلاً بنگلادش که از چین در صادرات تی‌شرت نخی جلو زده، ۴۰۵ میلیون نفر را در استخدام صنعت تی‌شرت دارد که معمولاً شرایط کاری بد و حقوق پایین دارند. بعد از تولید، تی‌شرت‌ها با کشتی اقیانوس‌پیما، قطار یا کامیون روانه می‌شوند تا در کشورهای با درآمد بالا به فروش برسند. پروسه‌ای که ردپای کربنی و آلایندگی عظیمی دارد. بعضی کشورها لباسشان را خودشان تولید می‌کنند که بخش بزرگی از این پروسه را حذف می‌کند ولی به‌طور کلی حدود ده درصد کل دی‌اکسیدکربن متصاعدشده در جهان از تولید لباس می‌آید که دارد بیشتر هم می‌شود. لباس‌های ارزان‌تر و اشتهای مردم برای لباس خریدن تولید جهانی را از ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۴ چهارصد درصد بیشتر کرده است. یعنی سالانه هشتاد میلیارد قطعه لباس نهایتاً در خانۀ مصرف‌کننده‌ها.

این تی‌شرت‌ها وارد فازی می‌شوند که بیش از همه منابع طبیعی مصرف می‌کند. مثلاً در آمریکا یک خانواده متوسط چهارصد دور در سال لباس می‌شوید. هر دور حدود 150 لیتر آب لازم دارد. ماشین لباس‌شویی و خشک‌کن هر دو انرژی می‌برند. ماشین خشک‌کن پنج تا شش برابر بیشتر انرژی مصرف می‌کند.

این تغییر بزرگ در مصرف لباس در بیست سال اخیر که عاملش شرکت‌های بزرگ و تغییر دادن سریع و سالانۀ مد بوده است، به قیمت زیست‌بوم، سلامت کارگرها و رفتارهای ضد حقوق کارگران تمام شده. همچنین باعث شده است صنعت مد بعد از صنعت نفت به دومین آلایندۀ بزرگ جهان تبدیل شود. اما کارهایی که افراد می‌توانند بکنند: می‌شود به خرید لباس دست دوم فکر کرد. می‌شود دنبال پارچه‌های بازیافتی یا ارگانیک بود. می‌شود کمتر لباس شست و بدون خشک‌کن خشک کرد تا منابع کمتری تلف شود. بجای دور انداختن لباس اهدا کنید، بازیافت کنید یا به شکل دیگری ازش استفاده کنید. نهایتاً می‌توانیم از خودمان بپرسیم در طول عمرم چند تی‌شرت و لباس لازم است مصرف کنم و اثر تجمعی‌اش روی دنیا چه می‌تواند باشد؟

منبع: کانال یوتیوب TED-Ed

ترجمه: دکتر ایمان فانی

ویراستار: الهام نوبخت