فشار خون بالا

Hypertension

 برگرفته از   Uptodate 2019

فشار خون بالا بیماری است باعوارض وهزینه زیاد ولی قابل پیش‌گیری وکاملاً قابل کنترل 

توجه: این مقالات صرفاً جهت آگاه‌سازی تهیه شده‌اند و به منزلۀ تجویز و دستور پزشکی نیستند، شرایط ویژه شما بستگی به ده‌ها عامل از جمله سن، جنس، سابقه دارویی و سوابق پیشین پزشکی دارد بنابراین درباره شروع یا قطع هر دارو و هر تصمیم عمدۀ حوزۀ سلامت حتماً با پزشک معالج خود (که نزدش پرونده دارید)، مشورت کنید.

علایم بالینی فشارخون بالا:

افزایش فشارخون بسته به شدت آن، علایم متفاوتی دارد. در فشارخون‌های خفیف تا متوسط به خصوص اگرفرد جوان باشد، ممکن است، هیچ علامتی نداشته باشد.اما علایمی مثل احساس پری سر، منگی، سردرد ضربان دار، سرگیجه، احساس ضربان درگوش، سردرد شبانگاهی وسردرد صبحگاهی بخصوص در پس سر، همه می‌توانند نشانه‌های از افزایش فشارخون باشند.

درفشارخون‌های شدید شدت سردرد ومنگی افزایش می‌یابد ومی‌تواند با تهوع، استفراغ وسرگیجه شدیدهمراه باشد. درافراد میانسال به بالا فشارخون می‌تواندباعلایم قلبی مثل احساس فشردگی در سینه، نارسایی قلب ، تپش قلب و تنگی نفس در فعالیت ویا استراحت باشد. فشار خون شدید می‌تواند منجر به ورم مغز وسکته قلبی ومغزی گردد که با مرگ و میر بالا همراه است. فشار خون یکی از دلایل عمده و اصلی بیماری مزمن کلیه‌ها ونارسایی کلیه است. بنابراین شناخت افزایش فشار خون که امری بسیار ساده است باید مورد توجه خانواد‌ها قرارگیرد. کنترل ودرمان به موقع و مداوم فشارخون علاوه بر کاستن ازعوارض وهزینه های زندگی می‌تواند موجب ارتقاء کیفیت زندگی فرد شود.

فشارخون نرمال چیست وچگونه ایجاد می‌شود؟

فشارخون مسئول به گردش درآوردن خون بطور دائمی درعروق و رساندن موادغذایی واکسیژن به تمامی بافت‌های بدن وتخلیه مواد سمی وضایعات تولیدشده ناشی ازسوخت وسازمواد غذایی در بافت‌ها است. بدون فشارخون مناسب ادامۀ حیات امکان پذیرنیست.

 فشارخون از حاصل ضرب حجم برون ده قلب (مقدارخونی که باهرضربه از قلب به داخل عروق می‌ریزد) در مقاومت عروقی شریانهای بزرگ ایجاد می‌شود،(شریان‌ها خاصیت کش آمدن یاارتجاعی دارند که در برابر برون ده قلب مقاومت ایجاد می‌کنند).فشارخون براساس میلیمتر جیوه اندازه گیری وتعریف می‌شود. فشارخون دارای یک دامنه حداکثری(سیستول یا ماکزیموم) ویک دامنه حداقلی (دیاستول یا مینیموم)می‌باشد. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، انجمن قلب آمریکا و اروپا در سال 2017برای فشارخون طبیعی سیستول (ماکزیموم) حداکثر 120ودیاستول (مینی‌موم) حداکثر80میلی متر جیوه (80/120)تعیین گردیده است. فشارخون طبیعی حداقلی معمولاً 70/90 است. در فشارخون سیستولی کمتر از 80 میلیمتر جیوه، خونرسانی به ارگانهای حیاتی مثل مغز، قلب و کلیه ها با مشکل مواجه می‌شود.

بازوبند باید یکی دو سانتیمتر بالای گودی آرنج بسته شود. بادکنک رو به جلوی ساعد باشد و نحوه پیدا کردن نبض نشان داده شده. آستین بر بازو فشار نمی‌آورد. دست روی میز و هم سطح قلب است.

دیافراگم گوشی نباید زیر بازوبند قرار بگیرد.

بهتر است دست خمیده نباشد.

 روش صحیح اندازه گیری فشارخون:

– اندازه بازوبند فشارسنج باید متناسب با بازوی فرد باشد.

-فشارسنج سالم واستاندارد وکنترل شده توسط پزشک باشد.

– فشاردراستراحت کامل اندازه گیری شود. فرد بدون اضطراب، لباس آزاد وراحت داشته و دکمه آستین روی بازو فشار وارد نکند. لباس‌های رو بیرون آورده شود.

-تا نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشار، هیچ گونه فعالیت فیزیکی انجام نشده باشد.

-هنگام اندازه گیری فشارخون با بیمار صحبت نشود.

-درحالت نشسته و بیمار تکیه گاه راحت داشته، دست روی دسته صندلی یا میز بموازات قلب ( دهلیزراست) قرارگیرد، یا بیمار خوابیده، دراز کش ودر آرامش کامل باشد ودست مشت نشود.

-داروهای محرک، قهوه، الکل وسیگار مصرف نشده باشد.

– بادکنک بازوبند فشارسنج بدرستی بسته شود، به طوریکه قسمت بادکنک آن بموازات شریان گودی آرنج باشد‌ واندازه فشار سنج دوسوم بازو را بپوشاند.

-شل بسته نشود (دوانگشت با فشار متوسط زیرآن وارد شود).

-مثانه فرد خالی وتحت فشارادرار نباشد.

-اگربا گوشی فشار را می‌گیریم، ابتدا نبض گودی آرنج ورادیال (قسمت خارجی مچ) را پیدا می‌کنیم وقسمت پهن گوشی (دیافراگم) را روی نبض گودی آرنج قرارمی‌دهیم بطوری‌ که لبۀ گوشی زیر لبۀ بازوبند فشار سنج قرارنگیرد وبا انگشت نشانه و وسطی دست چپ خود نبض مچ بیمار را کنترل کنیم.

 – برای اندازه گیری صحیح فشارخون ابتدا پس از بستن بازوبند فشارسنج به بازوی فرد معاینه شونده، با یك دست نبض مچ همان دست را لمس ‌می‌کنیم و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیكی را می‌بندیم وبتدریج كیسه هوای بازوبند فشارسنج را باد می‌كنیم تاجایی که دیگر نبض مچ دست لمس نشود. در همان زمان سطح جیوه یا درجه فشارسنج رابخاطرمی‌سپاریم. سپس پیچ پمپ را كاملاً باز كرده و سریعاً باد بازوبند را تخلیه می‌نماییم. بعد از استراحت دادن به دست حدود 2دقیقه، بادکنک رامجددا تا 30 میلی متر جیوه بالاتر از نقطه قطع نبض باد می‌کنیم.

-بعد باد بادکنک را به آرامی( 2میلیمتر در هر ثانیه) خالی می‌کنیم.

 -همزمان با اولین صدایی كه با گوشی شنیده می‌شود (صدای کوروتکف)، به سطح جیوه یا عقربه فشار سنج نگاه می‌كنیم و آن سطح درجه را به خاطر می‌بسپاریم. این سطح نشان دهنده فشار سیستولی یا ماكزیمم است. تخلیه باد بازوبند را به آرامی ادامه می‌دهیم وبه سطح جیوه یا عقربه هنگام پایین آمدن توجه می‌نماییم.زمانی می‌رسد كه دیگر صدای نبض واضحی شنیده نمی‌شود یا صدا خفیف و كم كم قطع می‌شود. این درجه از فشارنشان دهنده فشار دیاستولی یا مینیمم است. درفشارسنج های دیجیتالی که بیشتر درمنازل استفاده می‌شوند نیازی به این‌کار نیست بلکه دستگاه اتوماتیک این‌کار را می‌کند ولی حساسیت این دستگاهها متفاوت است وباید توسط پزشک خانواده شما کنترل شود.

-اگر فشارخون اندازه گیری شده مساوی یاکمتر از80/120میلی‌مترجیوه باشد درحالی‌که به روش صحیح اندازه گیری شده باشد، فشارخون طبیعی است.

-اگر فشارخون سیستولی بیش از 120ودیاستولی بیش از 80میلی متر جیوه باشد غیر نرمال وفشار خون افزایش یافته است.

فشار خون درجه سه به بالا وقتی که همراه با ورم ته چشم، سردرد، ورم مغز، خونریزی ته چشم باشد، بدخیم است و باعوارض زیاد و مرگ ومیر بالا همراه است ونیاز به درمان اورژانس دارد.

طبقه بندی فشارخون از نظر انجمن قلب وعروق آمریکا:

فشارخون نرمال: فشارخون اندازه گیری شده مساوی یاکمتر از80/120میلی‌مترجیوه باشد:

فشارخون غیرنرمال: سیستول کمی افزایش  یافته است 129-120ولی نیازمند درمان دارویی نیست، اما اهمیت پیگیری، تغییر سبک زندگی وبررسی بیماریهای زمینه‌ای را دارد.

-فشارخون درجه 1 : فشار سیستولی 139-130و فشاردیاستولی 89-80 باشد.

-فشارخون درجه2 : فشارخون سیستول حداقل 140 و فشار دیاستول حداقل 90 باشد.

-فشار خون درجه 3: سیستول بالای 180 و دیاستول بالای 120

طبقه بندی آمریکایی با حساسیت بیشتری حد پائین فشارخون را مورد توجه قرار داده ولی تعریف فشارخون‌های بالاتر را مبهم باقی گذاشته است. درحالی‌که درجات بالاتر فشارخون که باعواض آنی ومرگ ومیرهمراه می‌باشد، از اهمیت بیشتری برخوردار است. به‌ هرحال فشار خون 120/180و بالاترشدید تلقی می‌شود و با خطرآسیب به ارگانهای حیاتی شامل چشم، مغز، قلب و کلیه همراه است ونیاز به بستری ودرمان اورژانس دارند.

-فشارخون ایزوله (فقط) سیستولیک:

 فقط فشار خون سیستولی به تنهایی بالا رفته یعنی سیستول بالاتر از 130 ودیاستول پائین‌تر از 80. این نوع فشارخون بیشتردرسنین بعداز 55 سالگی پدیدار می‌شود و در افراد مسن بسیار حائز اهمیت است. بیماری افزایش فشار خون ایزوله سیستولیک اگردر جوانی بروز کند، بیمارباید از نظر کم خونی، پرکاری تیروئید، نارسایی قلب و نارسایی دریچه آئورت مورد بررسی قرارگیرد.

شیوع فشارخون:

 افزایش فشارخون بیماری شایعی است، ولی به علت عدم وجود علائم بالینی درفازهای اول، نیمی ازافراد مبتلا از بیماری خود خبرندارند. شیوع فشارخون به طور کلی درجهان دربالغین 25-30%ودرایران نیز حدود 25-30% می‌باشد.

باتوجه به اینکه افزایش فشارخون بیماری شایع وپرعارضه ایست، ولی تشخیص آن ساده است، همه خانواده‌ها باید روش اندازه گیری صحیح آن‌ رابیاموزند وفشارخون بزرگسالان خانواده حتماً بدقت کنترل وثبت شود ودرصورت فشارخون برای درمان صحیح آن نزد پزشک خانواده و یا متخصص اقدام شود.

درمان غیر دارویی فشار خون بالا:

-اصلاح رژیم غذایی وسبک زندگی مهمترین گام:

 1-کاهش مصرف نمک به کمتر از 3گرم دررژیم غذائی 24ساعته.

2-اصلاح وزن درصورتی‌که فرد اضافه وزن داشته باشد. چناچه نمایه توده بدنی بیش از 25باشد به کمتراز 25اصلاح شود.(رجوع شود به مقاله کنترل افزایش وزن از همین نویسنده).

3-انتخاب رژیم غذایی پر پتاسیم (میوه وسبزیجات فراوان).

4-کاهش مصرف چربیهای اشباع شده (روغن جامد وروغن پالم)، کاهش مصرف کلسترول (چربی‌های حیوانی،خامه،کره،زرده تخم مرغ).

5-ترک سیگار، هرنوع مواد مخدر و مشروبات الکلی.

6-ورزش منظم، مراقبه، مدیتیشن وتمرین تکنیک های آرام سازی وخواب خوب وکافی.

7-درمان بیماری‌های مزمن ریوی ومجاری فوقانی تنفسی.

درمان داروئی: باید تحت نظرپزشک معالج برنامه ریزی وپیگیری شود.

توجه ونکته مهم: انتخاب نوع دارو، دوز دارو ونحوه مصرف، کار تخصصی پزشکی است و از خود درمانی کاملاً باید اجتناب شود.

علل ایجاد فشارخون:

برای حفظ و دوام فشارخون طبیعی وخون رسانی به اعضا وبافت‌های بدن:

سلامت قلب، ضربان مناسب قلب، فعالیت سیستم خودکار عصبی، مقاومت عروق، سیستم هورمونی «رِنین آنژیوتِنسین وآلدوسترون» ضرورت دارد.

اختلال درعملکرد هر یک از سیستم‌های فوق وکلیه‌ها سبب افت فشارخون ویا بیماری افزایش فشار خون می‌شود.

فشار خون از نظر بیماری‌زایی وعوامل زمینه‌ساز خطر به دوگروه تقسیم می‌شود:

گروه اول: به‌نام افزایش فشارخون سرشتی(زمینه ای)نامیده می‌شود:  که بیشتر زمینه خانوادگی دارد.

دراین نوع فشارخون درواقع علت خیلی روشن نیست. ولی سرشت (زمینه ژنتیک)، کمبود اکسیژن هنگام تولد، وزن کم تولد نوزاد، نژاد سیاه، کاهش توده و بافت عملکردی کلیه‌ها، سابقه خانوادگی فشارخون، چگونگی سیر رشد از جنینی تابزرگسالی ، افزایش سن، سبک زندگی مانند چاقی، عدم فعالیت فیزیکی، مصرف زیاد نمک (مصرف بیش از سه گرم نمک در روز)، مصرف الکل، بیماری های عفونی و مزمن کلیه‌ها، زمینه‌ساز بروز این نوع فشارخون هستند.

گروه دوم: افزایش فشار خون ثانویه

 بیشتر عوامل دارویی زمینه‌ساز این نوع فشارخون هستند.

مسکن ها: مصرف مزمن و زیاد انواع مسکن‌ها عامل آسیب کلیه‌ها وبروز فشارخون ونارسایی کلیه‌ها هستند. مسکن‌ها ازطریق آسیب کلیوی و تحریک ترشح هورمون رنین آنژیوتنسین عامل بروز افزایش فشارخون هستند. امروزه مصرف مسکن‌های بدون نسخه، بخصوص توسط خانم‌ها نقش مهمی دربروز و شیوع نارسایی مزمن کلیه‌هاو فشارخون دارند.

قرص‌های ضد بارداری حاوی استروژن: بخصوص قرص‌های با دوز بالای استروژن سبب احتباس آب ونمک وتحریک افزایش ترشح رنین وآلدوسترون و عامل بروزفشار خون، چاقی بخصوص در خانم‌ها‌یی‌که از نظر ژنتیکی و زمینه خانوادگی مستعد هستند، می‌شوند. علاوه براین‌ها مصرف طولانی قرص‌های ضدبارداری ریسک بروز بیماری‌های قلبی عروقی را تا 3برابر افزایش می‌دهند. ضمناً ریسک بروزسرطان پستان در خانم‌های مستعد را افزایش می‌دهند.

مصرف داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد هیستامین مثل پسدوافدرین، فنیل افرین، آنتی سایکوتیک‌ها و…ازعوامل بروز فشا ر خون هستند. پزشکان هنگام نسخه کردن دارو برای کسانی‌که در ریسک فشارخون هستند، باید به آن توجه داشته باشند. بیماران هم درمصرف دارو باید به توجه کنند وشرایط خود را برای پزشک توضیح دهند.

داروهای مخدر وروان‌گردان: گروه آمفتامین‌ها، کوکائین بسیار خطرناک هستند وغیراز ایجادفشارخون، بیماران باخطربالای سکته مغزی وقلبی، سندروم حادعروق قلب، ایجاد لخته خون درعروق، آمبولی و لخته رگهای ریه روبرو هستند. اعتیاد شدید واختلال خلقی ورفتاری، بزهکاری اجتماعی وسایکوز یا جنون عوارض معمول اینهاست. مصرف حتی یکباراین مواد روانگردان آن هم بعنوان تفنن می‌تواند به قیمت جان بیمار تمام شود.

مشتقات کورتون: مصرف ترکیبات کورتون دار وآندروژن ها بخصوص که در باشگا‌های ورزشی وبدن سازی شایع است. علاوه براینها کورتون دردرمان بسیاری ازبیماری‌ها مثل روماتیسم، انواع بیماری‌های کلیه، بیماری‌های خودایمنی، پیوندارگان‌ها (کلیه،کبد) کاربرد دارد ولی اگر بدرستی استفاده شود، عوارض آن قابل کنترل است. مصرف خودسرانه وطولانی کورتون‌ها می‌تواند سبب بروز فشارخون، چاقی، دیابت، پوکی استخوان و غیره شود.

بیمارهای ‌کلیه: بیماری‌های حاد و مزمن کلیه، بیماری‌ دیابت، بیماری غددفوق کلیه با افزایش ترشح  آلدوسترون، کوشینگ(افزایش کورتیزول)، فئوکروسیتوما (ترشح آدرنالین ونورآدرنالین)، بیماری‌عروق کلیه، تنگی مادرزادی آئورت، بیماری مزمن انسدادی ریه (برونشیت مزمن)، خرناس مزمن وحملات قطع کوتاه مدت تنفس در خواب (آپنه درافراد چاق با گردن کوتاه ویا تنگی ته بینی)، همه از علل بروز فشار خون ثانویه هستند.

چگونه با افزایش فشارخون برخورد کنیم؟

داشتن اطلاع کامل از وضعیت سلامت وبیماری خود اولین قدم در حفظ سلامت است.

شرح حال، معاینه کامل و تشکیل پرونده دقیق نزد پزشک خانواده ونسخه‌ای هم نزد بیمار.

-گرفتن فشارخون دقیق به روشی که در بالا ذکرشد. برای افراد جوان زیر 20سال اگرفشار نرمال است، سالی یکبار کنترل شود.

برای افراد بزرگ سال با فشارخون نرمال سالی دوبار کنترل شود.

-اگر فرد دارای فشارخون بالاست، بر حسب درجه فشار خون باید برنامه کنترل و درمان توسط پزشک برای وی تنظیم شود.

– برای هرفرد مبتلا به فشارخون، گرفتن نوار قلب، عکس ریه، سونوگرافی کلیه‌ها، تست‌های آزمایشگاهی شامل قند، چربی، کلیه،  والکترولیت‌ها الزامی‌است.

عوارض فشارخون:

 فشارخون اگردرمان نشود دارای عوارض زیرخواهد بود:

-ضخیم شدن عضله قلب ونارسایی قلب در فاز سیستول ودیاستول «هردو» وافزایش ریسک سکته قلبی. مطالعات وسیعی نشان داده که فشارخون به درجاتی که از 75/115(در استراحت کامل) بالاتر می‌رود به تدریج ریسک بیماری قلبی عروقی هم افزایش می‌یابد.

– افزایش ریسک سکته مغزی.

-نارسایی مزمن کلیه‌ها: فشارخون در کنار دیابت از شایعترین علل نارسایی کلیه است.

نویسنده: دکترعلی فانی متخصص داخلی، دانشیار بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی

لطفا در نقل تمام یا بخشی از این مطلب حتما لینک مستقیم مطلب و نام نویسنده را ذکر کنید.