شایعات درباره عوارض واکسنها

این روزها صحبت‌های عجیبی درباره واکسن‌ها شنیده می‌شود که شاید ترسنا‌ک‌ترین آن‌ شایعات وجود سلول‌های جنین مرده داخل واکسن‌باشد. واقعاً داخل واکسن پودر جنین وجود دارد؟ باید ببینیم پایه و اساس این شایعه که فقط مختص به ایران هم نیست از کجا نشأت می‌گیرد؟

کلمه واکسن  تا 220 سال پیش وجود نداشت، یعنی احتمالاً مادربزرگ مادربزرگ شما واکسن ندیده از این دنیا رفته است! اما از وقتی واکسن آمده است، بسیاری از بیماری‌های عفونی بازنشست شد‌ه‌اند؛ از عفونت‌های کشنده باکتریایی مثل سیاه سرفه تا عفونت‌های ویروسی مثل فلج اطفال، سرخجه و سرخک.

با این وجود، از همان اول هم واکسن مخالفانی داشت. از همان روزهایی که امیرکبیر آبله‌کوبی را در ایران اجباری کرد، فالگیرها به مردم گفتند واکسن باعث می‌شود جن وارد بدن بچه‌ها شود! عده‌ای از مردم هم وحشت کردند و از ترس واکسن و جریمه نزدن آن به کوه و بیابان فرار کردند. امیرکبیر وقتی دید با وجود واکسن مردم به خاطر خرافات می‌میرند، گریه کرد.

طبیعتاً در قرن بیست و یکم انتظار می‌رود چنین تفکراتی وجود نداشته باشد، اما باید برای هر چیزی آماده باشیم، نه تنها در ایران، بلکه در کشوری مثل ایالات متحده آمریکا هم مردم کمپین‌های «نه به واکسن» راه می‌اندازند! حتی رئیس جمهور این کشور نیز واکسیناسیون را زیر سؤال برد و به زعم خودش از ارتباط واکسن و اوتیسم پرده‌برداری کرد! در نتیجه بعد از 15 سال کنترل سرخک، آمریکا دوباره با کانون‌های جدی شیوع تازه این بیماری مواجه شد. تا جایی که آقای ترامپ پشیمان شد و از همه خواست به فرزندانشان واکسن سرخک بزنند، اما هنوز برخی دوست ندارند قبول کنند که واکسن سرخک طی سال‌های 2000 تا 2017 میلادی، از مرگ 21 میلیون کودک در جهان جلوگیری کرده است.

حالا از تأثیرگذاری واکسن بگذریم، قضیه جنین مرده در واکسن چیست؟

عمدۀ این نگرانی‌ها به‌خاطر واکسن بیماری‌های ویروسی است. ویروس‌ها برای تکثیر توالی ژنتیکی خود و به عبارتی تکثیر به یک میزبان نیاز دارند، زیرا خودشان دستگاههای مورد نیاز برای تکثیر را در اختیار ندارند. پس برای تکثیر ویروس‌ها به‌منظور تهیه واکسن به یک میزبان زنده نیاز داریم. تا قبل از دهه 1960میلادی، ویروس در داخل سلول‌های جداشده از برخی حیوانات (مثلاً کلیه میمون) یا سلول‌های نطفه تخم‌مرغ تکثیر می‌شد که می‌توانست باعث ایجاد آلرژی در انسان شود. به همین خاطر زیست‌شناس جوانی به نام لئوناردو های‌فلیک (Leonard Hayflick) در فیلادلفیا از سلول‌های سالم و تازه ریه یک جنین انسان که خودبخود سقط شده بود، به‌عنوان بستر تکثیر ویروس‌ها استفاده کرد. چیزی به اسم سل لاین (CELL LINE) یا خط تولید سلولی ساخت تا ویروس‌ها را مثل بذر روی آن بکارد.

این سلول‌های ریه از یک جنین چهارماهه که در سوئد سقط شده بود به آمریکا و به دست آقای های‌فلیک رسید. این سل لاین و یکی دیگر که بعداً از انگلیس بدست آمد، پایه ساخت همه واکسن‌های ویروسی شد که الان وجود دارد و با نام WI-38 و MRC-5 شناخته شدند.

سؤالی که پیش می‌آید این است که آیا برای تولید انبوه واکسن به جنین‌‌های بیشتری نیار داریم؟

درست است که ویروس برای تکثیر نیاز به محیط مناسبی مثل سلول‌های جنین انسان دارد، اما قرار نیست هر چند وقت یک بار جنینی را سقط کنیم. همان دو مورد سقط خودبخود تا ابد سلول کافی به ما داده است! پس نباید نگران سقط جنین عمدی و اجباری برای تولید واکسن باشیم. دلیلش این است که نمونه سلول‌های ریه جنین‌های سقط شده در همان سال 1960 چند قسمت شدند و در محفظه‌های حاوی نیتروژن مایع در سرمای منفی 200 درجه نگهداری می‌شوند. سلول‌ها تا جایی که محفظه جا داشته باشه و مواد مغذی تمام نشود به تکثیر ادامه می‌دهند. همین سلول‌های تازه متولدشده هم می‌توانند به محفظه بعدی منتقل و دوباره تکثیر شوند.

فرایند تقسیم و تکثیر همچنان ادامه دارد. به گفته دانشمندان این تقسیم تا 50 نسل می‌تواند تداوم یابد و بعد از آن سلول خودبخود دچار مرگ می‌‌شود. به این عدد «حد های‌فلیک» هم گفته می‌شود. حالا برای اینکه این سلول‌ها بیشتر از نیاز تکثیر نشوند و ذخیره تمام نشود سلول‌ها را در نسل‌های پایین‌تر با محدودیت مواد مغذی و در دمای بسیار پایین فریز می‌کنند تا فعالیت زیستی آن‌ها به کمترین حد برسد و در زمان نیاز سلول‌ها یخ‌زدایی و با کیفیت اولیه استفاده شوند.

آیا سلول‌های جنین مرده به واکسن و سپس به بدن بچه‌ها منتقل می‌‌شوند؟

قطعاً خیر. در مراحل اولیه تولید واکسن و بعد از استخراج ویروس‌های تکثیرشده، سلول‌های انسانی به‌صورت کامل جدا می‌شوند. پس هیچ سلولی از هیچ انسانی در هیچ واکسنی وجود ندارد. شاید به مقدار بسیار بسیار بسیار کم DNA سلول‌های جنین، نه خود سلول، آن‌ هم در حد نانوگرم در واکسن وجود داشته باشد که مشکلی ایجاد نمی‌کند. این مقدار DNA احتمالاً در سیب و انگوری که می‌خورید هم وجود دارد! پس نگران انتقال سرطان و هر بیماری دیگر‌ی به‌واسطه این روش جهانی تولید واکسن نباشیم و به خاطر اطلاعات ناکامل کسی را از واکسن نترسانیم.

نویسنده: دکتر مریم جنتی‌فر

https://instagram.com/maryam.janati