معرفی کتاب دکترین شوک نوشته نوئامی کلاین

کتاب دکترین شوک ظهور سرمایه داری  فاجعه محور، به پنج دهه تاریخ روایتی خاص و افراطی از سرمایه‌داری و نظام بازار آزاد می‌پردازد که آن را با نام مکتب نئولیبرال یا مکتب شیکاگو هم می‌شناسند و مدافع و تئوریسین متاخرتر آن میلتون فریدمن بود و از آموزه‌های هایک و مکتب اتریش الهام یافته است.

در این کتاب نوئامی کلاین استدلال می کند که اقتصاد نئولیبرال و دکترین شوک به دموکراسی و آزادی نمی انجامد. چنین قصدی هم ندارد و اساسا از روشهایی فرصت‌طلبانه و ماکیاولیستی الهام یافته تا تغییراتی ویرانگر برای بدنه یک ملت رقم بزند، اما با علم به مقاومت مردم، این تغییرات را با گیج و سردرگم کردن جامعه و اجرای یک تردستی حیرت‌انگیز روانشناختی اعمال می کند.

رد دکترین شوک را می توان در جنگ‌ها، آشوبها، کودتاها و فجایع طبیعی و تغییرات اقلیمی متعدد جستجو کرد.
تقریبا هر کجا دکترین شوک در مورد ملتی به اجرا گذاشته شده، حاصل فقر، بیکاری، بی‌خانمانی، سابسامانی، فروپاشی و تجزیه بوده است.
و در کنار آن تعدادی ابرشرکت فراملیتی به ثروتهای افسانه‌ای رسیده‌اند و تقریبا هرگز آزادی و دموکراسی محقق نشده است.

برگرفته از کانال یوتیوب مجله کانادایی Maclean’s

‫دکترین شوک

‫روانپزشکی پیروز می‌شود!

دهـۀ 1940 دوران پیشرفت‌های غیرمنتظره و توسعه‌های بزرگ در حوزۀ دارو و روانپزشکی بوده است. دانشمندان با ساختن تکنولوژی جدیدی بیماران روانی بزرگسال را درمان می‌کنند. با استفاده از شوک الکتریکی ذهن افراد بیمار را پاک می‌کنند تا بتوانند شروعی دوباره داشته باشند. سپس پزشکان روی این تخته سفید ذهن، یک شخصیت سالم جدید می‌نویسند.

‫بازسازی انسان…

‫استفاده از شوک الکتریکی

برای اطاعت و حرف شنوی

 ‫این داستانی ا‌ست در مورد این ایدۀ قدرتمند.

در دهۀ 1950 این موضوع توجه CIA را به خود جلب کرد. این سازمان بودجۀ لازم ‫برای انجام برخی آزمایشها را تأمین کرد. در نتیجۀ این آزمایش‌ها، یک دفترچۀ راهنمای پنهان تولید شد که چگونگی شکستن مقاومت زندانی‌ها را توضیح می‌دهد. ‫کلید این کار، استفاده از شوک است. با این کار، بزرگسالان را ‫به حالتی مشابه کودکان درمی‌آورند. مطلبی که در ادامه روایت می‌شود از دفترچه راهنمای بازجویی CIA در سال‌های 1963 و 1983 برداشت شده است:

‫ «یکی از فرضیات بنیادی دفترچه مزبور این است که این تکنیک‌ها در حقیقت روش‌هایی برای القاء رگرسیون (بازگشت به حالات کودکی) ‫در شخصیت افراد هستند. یک فاصلۀ زمانی وجود دارد ‫که ممکن است خیلی کوتاه باشد. در آن زمان کوتاه، شرایط زیستی به حالت تعلیق درمی‌آید که در واقع نوعی شوک یا فلج روانی است. بازجویان باتجربه زمانی که این حالت رخ می‌دهد، فوراً آن را تشخیص می‌دهند و می‌دانند شخص در این حالت آمادۀ پذیرش هر چیزی هست و احتمال همکاری او بیشتر از زمانی است که هنوز شوک را تجربه نکرده است.»

نه تنها می‌شود این تکنیک‌ها را بر روی افراد به کار گرفت، بلکه می‌توان آن‌ها را روی کل جامعه نیز ‫اعمال کرد. یک ضربۀ روحی جمعی، جنگ، کودتا، فاجعۀ طبیعی و حملۀ تروریستی همه ما را به حالت شوک درمی‌آورد و بعد از چنین رویدادهایی، ما هم مثل آن زندانی در اتاق بازجویی شبیه کودکان می‌شویم و ترغیب به پیروی از رهبرانی می‌شویم که ادعای محافظت از ما را دارند. یکی از افرادی که این پدیده را زودتر از بقیه متوجه شد، مشهورترین اقتصاددان عصر ماست: میلتون فریدمن.

فریدمن دیدگاهی رادیکال نسبت به جامعه داشت که در آن سود و بازار نیروی محرک همه چیز در زندگی است؛ از مدرسه گرفته تا خدمات درمانی و حتی ارتش.

وی پیشنهاد کرد تمام راه‌های کنترل و تنظیم تجارت لغو، تمام قیمت‌گذاری‌ها ‫مقررات‌زدایی  و خدمات دولتی کاملاً نابود شوند. چنین ایده‌هایی همیشه در سطحی گسترده ‫در بین مردم منفور بوده‌اند و دلیلش هم قابل درک است، زیرا باعث افزایش نرخ بیکاری می‌شود ‫و قیمت محصولات را به شدت بالا می‌برد و زندگی میلیون‌ها نفر را به خطر می‌اندازد. آن‌ها موفق نشدند از راه‌های دموکراتیک این رویکرد خود را عملی کنند. ‫در نتیجه فریدمن و مریدانش به سراغ قدرت شوک رفتند: «سوژه را باید با خشونت از خواب بیدار کرد و فوراً به او چشم‌بند و دستبند زد. هنگامی که افراد را به این شکل دستگیر کنید، اکثراً دچار شوک شدیدی می‌شوند و سطح بالایی از ناامنی و استرس روانی را تجربه می‌کنند. هدف این است که اجازه ندهید فرد به آرامش برسد و شوک وارد شده را پشت سر بگذارد.»

 فریدمن متوجه بود همانطور که زندانیان ‫به دلیل دستگیری ناگهانی شوکه شده و همکاری می‌کنند، ‫می‌توان از فجایع بزرگ نیز استفاده کرد ‫و مردم عادی را تضعیف و همراه کرد ‫تا بتوانند جهاد خود ‫برای رسیدن به بازار آزاد رادیکال را عملی کنند.

‫میلتون به سیاستمداران توصیه کرد ‫که بلافاصله بعد از یک بحران ‫باید برای اجرایی کردن تمام سیاست‌های دردناک خود تلاش کنند؛ ‫قبل از آنکه مردم فرصت بازگشت به حالت عادی را به دست آورند.

‫میلتون فریدمن اسم این روش را ‫«شوک درمانی اقتصادی» گذاشت و ‫من آن را «دکترین شوک» می‌نامم. ‫یک لحظه به وقایع مشهور عصر حاضر فکر کنید، ‫متوجه می‌شوید از این روش در این وقایع استفاده شده است. ‫این تاریخچۀ پنهانِ بازار آزاد است ‫که نه از آزادی و دموکراسی، ‫بلکه از شوک متولد شد.؛

 ‫کودتاها:

‫شیلی 1973

‫ بودجه عمومی 50 درصد کاهش یافت؛ ‫پنجاه هزار نفر شکنجه شدند؛ ‫درآمد ثروتمندان تا 83 درصد افزایش یافت و جمعیت فقیر ‫حدود 45 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌داد. ‫

جنگ‌ها:

‫جنگ فالکلند 1982 ‫

حدود 910 نفر کشته شدند. ‫محبوبیت تاچر دو برابر شد. ‫او گاز، فولاد، هواپیمایی و تلفن را خصوصی‌سازی کرد و ‫به اتحادیه‌های کارگری اعلان جنگ داد. نرخ بیکاری سه برابر شد و ‫هزاران نفر آسیب دیدند. تعداد فقرا 100 درصد افزایش یافت.

‫کشتارها:

‫چین 1989

‫صدها نفر کشته و ‫هزاران نفر زندانی و شکنجه شدند. ‫چین تبدیل به مرکز تولید ارزان‌قیمت جهان شد و ‫ سرمایه‌داری «بازار آزاد» را پذیرفت. ‫درآمد کارگران در کارخانه یک دلار در روز بود.

‫روسیه 1993:

‫بوریس یلتسین به پارلمان حمله کرد. ‫صدها نفر کشته و مخالفان دستگیر شدند. ‫هفده میلیاردر جدید به وجود آمد ‫و 72 میلیون نفر فقیر شدند.

‫حملات تروریستی:

‫نیویورک 2001

‫حملات یازده سپتامبر برنامۀ «جنگ با تروریسم» را ‫راه انداخت که خصوصی‌سازی شده است. ‫سازمان‌های جاسوسی آمریکا 70 درصد از بودجه خود را ‫برون‌سپاری کردند. ‫وزارت امنیت ملی آمریکا 130 میلیارد دلار ‫در قراردادهای خصوصی هزینه کرد.

‫حملات:

عراق 2003

‫خصوصی‌سازی‌شده‌ترین جنگ در تاریخ مدرن ‫آمریکا بود که بر طبق آن حکم شد 200 سازمان دولتی عراقی خصوصی‌سازی شوند. ‫صدها هزار نفر کشته و ‫چهار میلیون نفر آواره شدند.

‫فجایع طبیعی:

‫سری‌لانکا 2004

‫تعداد 35 هزار نفر کشته و ‫خط ساحلی به هتل‌ها و صنعت تقدیم شد. ‫یک میلیون نفر آواره ‫ و ماهیگیران از ساخت خانه نزدیک دریا منع شدند.

‫«تنها یک بحران ‫واقعی یا ساختگی ‫به تغییری واقعی منجر می‌شود»

‫میلتون فریدمن

‫تنها یک بحران، واقعی یا ساختگی ‫به تغییری واقعی منجر می‌شود…

بحران – ‫تغییر- ‫بحران…

نقل از راهنمای شکنجه:

‫«انزوای سوژه، چه فیزیکی و چه روانی، ‫باید از لحظۀ دستگیری فرد ‫حفظ شود. ‫ظرفیت مقاومت افراد، با بی‌نظمی و گیج کردن فرد کاسته می‌شود. ‫زندانیان باید در تمام لحظات‫ سکوت را رعایت کنند ‫و هیچوقت نباید اجازه صحبت با دیگر زندانیان به آن‌ها داده شود.»

 ‫من (نائومی کلاین) در مطالعات خود در مورد «وضعیت شوک» یک چیز دیگر را نیز یاد گرفتم:

‫حالت شوک به تدریج از بین می‌رود. ‫اساساً حالت شوک بر اساس تعریف ‫یک حالت موقت است ‫و بهترین روش برای حفظ تعادل و دوری از گیجی ‫و مقاومت در برابر شوک ‫این است که بدانید چه بر سر شما می‌آید ‫و چرا. ‫اطلاعات، مقاومت در برابر شوک است. ‫خود را (با اطلاعات) مسلح کنید.

‫دکترین شوک: ظهور سرمایه‌داری فاجعه‌محور

‫نائومی کلاین

‫فیلمی از آلفونسو کوارون و نائومی کلاین

‫ترجمه شده در مدرسه زندگی فارسی