داستان واقعی دزدان دریایی

اسم دزدان دریایی انسان را به یاد داستان جزیره گنج، فیلم دزدان کارائیب و پیتر پن می‌اندازد، اما داستان حقیقی دزدان دریایی ریشه‌ در واقعیت‌هایی دارد که از افسانه‌ها جالب‌تر هستند.

از زمانی که انسان کشتی ساخت، تجارت دریایی شکل گرفت و تمدن‌های دریایی بر مبنای تجارت دریایی که به شدت مقرون به‌صرفه است، به‌وجود آمدند، مسئله رقابت، تلاش برای انحصار تجارت و انگیزه فراافکنی قدرت مطرح شد. بخشی از این رقابت به‌صورت نبردهای مشهور تاریخ اتفاق ‌افتاد، مثلاً شکست آرمادای امپراطوری اسپانیا به دست امپراطوری بریتانیا در سال ۱۵۸۸ و شکست فرانسه و اسپانیا در نبرد ترافالگار در سال ۱۸۰۵ باز هم به دست بریتانیا.

معمولاً این نبردهای سرنوشت‌ساز تکلیف انحصار تجارت دریایی را برای مدت معینی به شکلی قاطع تعیین می‌کردند، اما قبل از جنگ‌ها و در فاصله این جنگ‌ها که طبیعتاً به خاطر هزینه مالی و انسانی گزینه اول نبودند، قدرت‌ها از طریق نیروهای نیابتی سعی می‌کردند مسیرهای تجاري را ناامن کنند، کشتی‌ها را غرق کنند و با انواع غارت و خرابکاری و اقدامات ایذایی و فرسایشی رقیب خود را از تجارت دریایی منصرف کنند يا حوزه اثر خود را گسترش دهند، البته کشتی‌هاي سبك و سريع دزدان دریایی با پرچم رسمی هیچ کشوری حرکت نمی‌کردند و در صورت گرفتار شدن هیچ‌گونه حمایت حقوقی از ایشان صورت نمی‌گرفت. در هر حال، هدف واقعی دزدان و مزدوران دریایی یافتن گنج، ماجراجویی، انتقام یا کسب شهرت نبود.

قدرت‌های دریایی هلند، پرتغال، اسپانیا، فرانسه و انگلستان قرن‌ها با هم رقابت کردند. در سده‌های اخیر، به‌ویژه بعد از کشف قاره آمریکا و گشایش ثروت جزایر کارائیب، این رقابت بین انگلستان با اسپانیا و فرانسه تشدید شد. اما انگلستان بزرگترین قدرتی بود که به‌صورتی سازمان‌یافته و منظم از اهرم ناوهای مزدور یا privateer ها برای فتح قاره آمریکا استفاده کرد.

واژه privateer، به معني مزدور دريايي، به خصوصی‌سازی جنگ و واگذاری آن به نیروهای چریکی و پارتیزانی اشاره دارد. بر اساس دایره‌المعارف بریتانیکا این مزدوران «پايرت‌ها» يا دزدان دريايي بودند كه از دولت انگلستان اجازه داشتند و به این دولت کارمزد پرداخت می‌کردند، البته این امر اکنون عمومی شده است. در آن زمان فیلیپ دوم، پادشاه اسپانیا، بارها به الیزابت اول، ملکه انگلستان، شکایت کرد، اما الیزابت هر بار منکر اقدام دزدان دریایی تحت‌نظر انگلستان شد و آن‌ها را به‌عنوان گروه‌های یاغی و سودجو معرفی می‌کرد.

برخی از اين دزدان دريايي رسمي و غيررسمي همچون فرانسيس دريك و والتر رالي در فراافكني قدرت انگلستان و توليد ثروت ملي چنان مؤثر بودن كه لقب «سر» گرفتند، قهرمان ملي و منبع الهام داستان‌های رمانتیک و ماجراجویانه شدند. غنائم سر فرانسيس دريك از مستعمرات اسپانيا در آمريكاي جنوبي آنقدر چشمگیر بود كه ملكه انگلستان كل بدهي ملي را به‌واسطه آن تصفيه كرد، حتي اولين مستعمرات انگلستان در آمريكاي شمالي به كمك اين privateer ها شكل گرفت. البته باید این نکته را هم افزود زمانی که علیرغم خدماتشان، دیگر حکومت‌ها به آن‌ها نیازی نداشتند مغضوب و اعدام می‌شدند، مانند سر والتر رالی.

بطور کلی، به محض اینکه قدرت مستقر ضعیف می‌شد و شانس رقابت و تجارت موازی پیش می‌آمد، دزدي دريايي در آب‌های به اصطلاح آزاد شروع می‌شد. این روند ممکن بود به شکل پیچیده‌ای دهه‌ها یا در موارد قبلی قرن‌ها به طول انجامد تا نهایتاً به یک نبرد رودررو و سرنوشت‌ساز ميان دو قدرت ختم شود. اصطلاح امروزی «پايرسی» به معني نقض کپی رایت مثلاً استفاده از نرم‌افزارهاي قفل شكسته از همین ریشه است و تلویحاً به معني به چالش كشيدن انحصار تجاري يك ابرقدرت است.

انگلیسی‌ها ضرب‌المثلی دارند که می‌گوید: «یک دریا بیشتر وجود ندارد». بر این اساس جزیره‌نشین‌ها و ملت‌های ساحلی و دریانوردی که نتوانستند تبدیل به ابرقدرت دریایی شوند، هیچ چاره‌ای جز تحت‌الحمایگی یا اتحاد با ابرقدرت دریایی ندارند، یعنی باید به نحوی وجودشان برای ابرقدرت دریایی مفید باشد تا امنیت تجارت دریایی‌ آن‌ها از سوی این ابرقدرت تأمین شود؛ بنابراین اگر مثلاً استرالیا به جنگ عراق و افغانستان یا پیش از آن به ویتنام و کره و آفریقای جنوبی و گالیپولی سرباز می‌فرستد، در حالی که ظاهراً با وجود چنین بعد مسافتی منفعتی برایش ندارد، این موضوع نه به همبستگی نژادی با آمریکا و انگلستان مربوط است، نه به هم کیشی مسیحی، نه به ارزش‌های مشترک غربی. استرالیا جزیره‌ای است که باید با ابرقدرت دریایی وقت همسو شود. این ابرقدرت زمانی انگلستان بود و بعد آمریکا و به همین ترتیب تاریخ ادامه می‌یابد.

آخرین نبرد سرنوشت‌ساز که تکلیف آب‌های جهان را تا مدتی روشن کرد، بین ژاپن و آمریکا و در اقیانوس آرام اتفاق افتاد، ولی کشمکش و رقابت بر سر سواحل، آبراهه‌ها و اقیانوس‌های جهان ادامه دارد و در سال‌های اخیر تشدید شده است. فراموش نکنید بر خلاف خشکی‌ها که می‌توانند حوزه نفوذ ملت‌های متفاوت و متعدد باشند و هر کدام به تجارت با همسایگان مستقیم خود ادامه بدهند، یک دریا بیشتر وجود ندارد و دو پادشاه در یک دریا نمی‌گنجند.

نویسنده: دکتر ایمان فانی