خواب و حافظه بلندمدت

این ویدیو به اهمیت و نقش خواب در تثبیت حافظه بلندمدت و نحوه عملکرد آن می‌پردازد و به ویژه به نقش هیپوکامپ اشاره می‌کند.

منبع: کانال یوتیوب TED-Ed

ساعت چهار صبح است و هشت ساعت دیگر یک امتحان مهم دارید و بعدش اجرای موسیقی. روزهاست که دارید درس می خوانید و تمرین می کنید ولی هنوز احساس آمادگی نمی کنید نه برای امتحان و نه اجرای موسیقی. چه کاری می‌شود کرد؟

می توانید یک لیوان قهوه دیگر بخورید و این چند ساعت هم خرخوانی و تمرین کنید ولی باور کنید یا نه، شاید بهتر باشد کتابها را ببندید، موسیقی را کنار بگذارید و بخوابید. خواب تقریبا یک سوم زندگی را تشکیل می‌دهد ولی عجیب است که خیلی از ما توجه کمی به آن می کنیم. این بی اعتنایی حاصل یک سوتفاهم جدی است.

خواب زمان از دست رفته نیست به معنی استراحت در زمانی که می‌شود کار کرد هم نیست. خواب یک عملکرد به شدت مهم است که در طول آن بدن شما سیستم‌های حیاتی را تنظیم و متعادل می کند. روی تنفس موثر است و هر چیزی از گردش خون گرفته تا رشد بچه ها و پاسخ ایمنی را تنظیم می کند.

خیلی هم عالی، ولی بعد امتحان هم می‌شود فکر خواب را کرد مگر نه؟ راستش نه به این سرعت!

اینجور که پیداست، خواب برای کار مغز هم حیاتی است. یک پنجم ظرفیت گردش خون با خوابیدن به سمت مغز شیفت می‌شود و در حین خواب دوره ای از بازتعریف و بازسازی فشرده ساختار مغز رخ می‌دهد که برای کارکرد حافظه حیاتی است. در نگاه اول توانایی ما برای بیاد آوردن اصلا چنگی به دل نمی زند. روانشناس قرن نوزدهم هرمان ابینگ هاوس نشان داد که ما معمولا ۴۰ درصد آموخته های جدید را در عرض بیست دقیقه اول فراموش می کنیم چیزی که به آن منحنی فراموشی می‌گویند.

ولی با تثبیت حافظه می‌شود جلوی این زیان را گرفت. روندی که در آن اطلاعات از حافظه فرار کوتاه مدت به حافظه با دوام تر بلند مدت منتقل می‌شوند. این تثبیت حافظه با کمک بخش مهمی از مغز بنام هیپوکامپ اتفاق می افتد. نقش هیپوکامپ  در ایجاد حافظه بلند مدت در دهه ۱۹۵۰ توسط برندا میلنر در مطالعه بیماری با نام اچ ام مشخص شد. بعد از برداشتن هیپوکامپ توانایی این فرد برای ایجاد حافظه جدید کوتاه مدت آسیب دید ولی با تکرار می‌توانست کارهای فیزیکی را یاد بگیرد.

بدلیل آسیب هیپوکامپ توانایی شکل دادن حافظه بلند مدت هم آسیب دید. یکی از چیزهایی که این کیس نشان داد نقش اختصاصی هیپوکامپ در تثبیت حافظه اطلاعات-محور بود. مثل مطالبی که باید برای امتحان بیاد بیاورید. در مقابل حافظه اطلاعاتی، حافظه عملکردی در مثلا تمرین انگشتان پیانو است. یافته های میلنر در کنار مطالعات اریک کندل در دهه ۹۰ به مدل فعلی ما برای تثبیت حافظه منتهی شد.

داده های حسی ابتدا بصورت موقت در نورونها ذخیره می‌شوند و از آنجا به هیپوکامپ سفر می کنند که نورونهای آن قسمت قشر مغز را تقویت می کنند. به دلیل پدیده نورو پلاستیسیتی (ترمیم پذیری مغز) جوانه های سیناپسی جدیدی شکل می گیرند که ارتباطات جدیدی بین نورونها بوجود می‌آورد و شبکه عصبی را تقویت می کند و بازیابی اطلاعات بصورت حافظه دراز مدت در می‌آید.

حالا چرا بعضی چیزها یادمان می‌آید و بعضی نه؟ چند راه برای تاثیر گذاشتن روی میزان نگهداری حافظه وجود دارد؛ مثلا خاطراتی که همزمان با هیجان شدید یا حتی استرس شکل گرفته‌اند، بهتر حفظ می‌شوند چون هیپوکامپ با مرکز هیجانات مرتبط است. ولی یکی از فاکتورهای اصلی تثبیت حافظه، خواب خوب شبانه است. خواب چهار مرحله دارد که عمیق ترین ها خواب امواج آهسته و مرحله REM هستند.

نوار مغزی در این مراحل خواب نشان داده ایمپالسهای الکتریکی بین ساقه مغز، هیپوکامپ، تالاموس و قشر مغز در رفت و آمد هستند که به عنوان ایستگاههای رله و تقویت در پروسه ایجاد حافظه شرکت می کنند. جالب است که مراحل مختلف خواب انواع مختلفی از خاطرات را تثبیت می کنند. در طول خواب امواج آهسته نان رم، حافظه اطلاعاتی بصورت موقت در قسمت جلویی هیپوکامپ ذخیره می‌شوند.

بعد در یک مکالمه پیوسته با قشر مغز مدام تقویت می‌شود، و به مرور بصورت بلند مدت در قشر مغز توزیع مجدد می‌شود. خواب  REM با موج فعالیت مغزی که شبیه زمان بیداری است با تثبیت حافظه عملکردی ارتباط دارد. مطالعات نشان داده‌اند که بخواب رفتن  سه ساعت بعد از حفظ کردن فرمولهای ریاضی و یک ساعت بعد از تمرین موسیقی بهترین زمان خواب است.

امیدواریم مشخص شده باشد که کم کردن از خواب نه تنها سلامت دراز مدت شما را به خطر می‌اندازد، شانس حفظ همه اطلاعات و تمرینات  شب قبل را هم کم می کند. همه اینها تایید کننده این خرد گذشتگان است که می گفتند «برای حل یک مساله روی آن چرت بزنید».

آدم وقتی به همه بازسازی ساختاری و نوزایی ارتباطات مغزی موقع خواب فکر می کند حتی می‌تواند بگوید خواب کافی هر روز به شما یک مغز تازه و ارتقا یافته می‌دهد که آماده است با چالش‌ها روبرو شود.

دوره آموزشی خواب از نوزادی تا نوجوانی – ( خارج از کشور)

دوره جامع آموزش خواب از نوزادی تا نوجوانی در ایران

مطالب مرتبط

قرص ملاتونین، خواب و بی‌خوابی

عوارض محرومیت از خواب

مراحل خواب و اهمیت آن

روانشناسی بیخوابی و درمان فلسفی

بیخوابی اضطراب و افسردگی

رفع خستگی و قضیه چای و کاکائو

قهوه الکل و خواب شبانه

نقش خواب در تقویت ایمنی