خواب نامتقارن یا تک نیمکره

این ویدیو به پدیده خواب نامتقارن یا تک نیمکره می‌پردازد و اینکه چرا خوابیدن در مکان ناآشنا خستگی را در نمی‌کند.

بسیاری از حیوانات نیاز به خواب دارند.

حتی عروس دریایی که مغز ندارد وارد حالتهای مشابه خواب می‌شود که در آن ضربان بدنش کم شده و به غذا و حرکت آهسته تر پاسخ می‌دهد. ولی همه تهدیدات و مطالبات دنیای جانوری در موقع خواب از بین نمی‌روند. به همین خاطر گروهی از پرندگان و پستانداران درجاتی از خواب نامتقارن را تجربه می کنند یعنی بخش هایی از مغز خواب هستند و نواحی دیگر فعال‌ترند و این حتی در مورد انسان هم صدق می کند.

به این ترتیب مغز همه مهره داران دو نیمکره دارند؛ راست و چپ. فعالیت مغز در طول خواب معمولا در هر دو نیمکره مشابه است ولی در خواب نامتقارن یک نیمکره در خواب عمیق است در حالیکه آن یکی نیمکره خوابش سطحی‌تر است و در حالت شدید که به آن  خواب تک نیمکره ای گفته می شود، یک نیکره ممکن است کاملا بیدار باشد در حالیکه نیمکره دیگر در خواب عمیق است. دولفین پوزه بطری را در نظر بگیرید. تنفسش ارادی است و برای هر چند دقیقه ای که زیر آب هستند باید یکبار به سطح بیایند وگرنه غرق می‌شوند. وقتی نوزاد جدیدی دارند هفته ها بی وقفه شنا می کنند تا نوزاد امن باشد به همین خاطر خواب تک نیمکره دارند که به نوبت عوض می‌شود. این اجازه می‌دهد به شنا کردن و نفس کشیدن و همزمان چرت زدن ادامه بدهند.

پستانداران دریایی دیگر هم خواب نامتقارن دارند. خوکهای دریایی خز دار ممکن است هفته ها در دریا مهاجرت کنند. در حالیکه افقی شناور می‌شوند به خواب تک نیمکره ای فرو می‌روند، سوراخ بینی را بالای سطح می‌گیرند،  چشمی که بالاست را می‌بندند و چشم زیر آب را باز نگه می‌دارند. این کمک می‌کند به تهدید های اعماق هوشیار بمانند. نیازهای مشابه پرندگان را نیمه بیدار نگه می‌دارد.

اردکهای وحشی گروهی به خواب می‌روند ولی اجتناب ناپذیر است که بعضی ها در محیط و رو به بیرون قرار می گیرند، اینها بیشتر خواب تک نیمکره ای دارند. چشمی که رو به بیرون است باز و نیمکره مسوول فعال‌تر است.

نشان داده شده که پرنده های دیگر  در پرواز و حین مهاجرت می خوابند. پلیکانهای حاره ای در حالیکه بی توقف برای ده روز بر فراز اقیانوس پرواز می کنند، با یک یا هر دو نیمکره به خواب می‌روند. این خواب با شناور شدن بر جریانهای هوایی و به مدت چندین ثانیه طول می‌کشد.

ولی باز هم کل مدت این خواب هشت درصد خواب در خشکی است که نشان می‌دهد تحمل زیادی به محرومیت از خواب دارند. الان مشخص نیست که خواب تک نیمکره همان  فواید خواب هر دو نیمکره را داشته باشد و انواعش در گونه های دیگر به چه شکل خواهد بود. در یک مطالعه، خوکهای دریایی خز دار در طول خواب تک نیمکره مدام تحریک شدند، در فاز استراحت بعد از تحریک تمایل شدیدی به خواب هر دو نیمکره نشان دادند که پیشنهاد می کند خواب کامل، بیشتر خستگی را در می کند. در عوض دولفین ها حداقل برای پنج روز با خواب تک نیمکره سطح بالای هوشیاری و آگاهی را حفظ کردند. با عوض کردن نیمکره ها ، هر طرف چندین ساعت خواب عمیق در ۲۴ ساعت تجربه کرد.

شاید به این دلیل خواب تک نیمکره برای نیازشان کافی بوده اما انسان چطور؟ تا بحال شده بعد از اولین شب در یک جای جدید خسته و کلافه بیدار بشوید؟ احتمالا بخشی از مغز شما در طول شب خواب نسبی را تجربه کرده است. دهه هاست که دانشمندان می‌دانندکه  شرکت کنندگان در تحقیقات خواب، شب اول در آزمایشگاه را خیلی بد می خوابند. در واقع مرسوم است که داده های آن شب را در مطالعه شرکت نمی‌دهند.

در سال ۲۰۱۶ دانشمندان کشف کردند که اثر شب اول در واقع نوع ظریفی از خواب نامتقارن در انسان است. دیده شد  در شب اول افراد در نیمکره راست خواب عمیق تر و در نیمکره چپ خواب سطحی تری دارند. وقتی در معرض صداهای گاه و بیگاه قرار گرفتند، آن نیمکره با خواب سبک، افزایش فعالیت بیشتری نشان داد. افراد در شب اول در پاسخ به این صداها بیشتر و سریع تر بیدار می‌شدند، در مقایسه با خواب عمیق دو نیمکره در شبهای بعدی.

این مطرح میکند در انسان هم مانند حیوانات دیگر، خواب نامتقارن با هدف گوش بزنگی اتفاق می‌افتد به ویژه در محیط ناآشنا. پس با این که قطعا اتاق هتل نمی‌خواهد شما را بخورد و شما مثل پرنده ها با توقف حرکت از آسمان  نمی افتید و نمی میرید،  مغز شما محض احتیاط نگهبانی می‌دهد.

ترجمه: دکتر ایمان فانی