ادموند برک و هیبت هولناک جهان (امر والا)

این ویدیو از مدرسه زندگی آلن دوباتن به نظرات ادموند برک درباره پدیده‌های عظیم و تجربه مواجهه فرد با هیبت هولناک جهان و امر والا می‌پردازد.

لینک موسسه مدرسه زندگی THE SCHOOL OF LIFE

معمولاً دوست نداریم باعث شوند حس حقارت کنیم. تحمل نداریم که کوچک بشویم یا یادمان بیاورند که مهم نیستیم. به ما برمی‌خورد و می‌رنجیم. اما فیلسوف ایرلندی-انگلیسی قرن هجدهم ادموند بِرک فکر می‌کرد این تجربه‌ها در واقع شگفت‌انگیزند و خیلی مهم. برای اینکه منظورش را توضیح بدهد اندیشۀ والایی و عظمت را پیش کشید. در کتاب زیبایی به نام بررسی فلسفی ریشۀ عقاید ما دربارۀ والایی و زیبایی که اولین بار در انگلستان در 1757 منتشر شد.

اعلی در تداول یعنی خیلی عالی و محشر. مثلاً یک گیلاس شراب اعلی یا یک بشقاب غذای محشر. ولی منظور برک این قبیل چیزها نبود هرچند مقصود او ارتباط ظریفی هم با این‌ها دارد. برای برک تجربۀ والا و اعلی واقعاً چیز خیلی خوبی است ولی به یک دلیل خیلی عجیب؛ باعث می‌شود حس کنیم چقدر ناچیزیم! برک شیفتۀ تجربه‌های والا و باعظمت بود که در آن‌ها انسان طعمی از حس تحقیر را بچشد. روی بخشی از طیف تجربه‌های انسانی دست گذاشته بود که تا آن زمان نادیده گرفته شده بود. یکی از مثال‌های کلیدی‌اش طوفان بود؛ جور و بیداد آسمان سیاه. قدرت ترسناکِ باد بنیان‌کن و حس حقارت در مقابل خشونت طبیعت. ولی این کمک می‌کند نسبت و اندازه‌ها را بسنجیم. در مقایسه با طوفان دغدغه‌های روزمره خیلی بی‌اهمیت به نظر می‌آیند. وقتی به عظمت کوهستان فکر می‌کنیم یا از پنجرۀ هواپیما پهنۀ یخ‌زدۀ سواحل شمال کانادا را می‌بینیم هم اتفاق مشابهی می‌افتد.

برک از داستان‌های بزرگ و مهم هم خوشش می‌آمد. بهشت گمشدۀ میلتون که نبرد کیهانی اهورا و اهریمن را وصف می‌کند. این داستان‌ها برای یک لحظه هم که شده نشان می‌دهند جزئیات ریز زندگیِ معمولی چقدر حقیرند. برک به روش خوبی برای ایجاد حس فروتنی رسیده بود. دید که وقتی در یک مورد حس کوچکی کنیم، در ابعاد دیگری وسیع و شریف می‌شویم. غرور و خودخواهی‌مان دیگر جالب به نظر نمی‌آید، طاقتمان زیاد می‌شود و کمتر در قید نگرانی‌هایمان خواهیم بود.

برک عظمت را نوعی ابزار اصلاحی می‌دید که دیدگاه را تنظیم می‌کند و برای همین است که هیبت و عظمت را دوست داریم. یک فن روانشناختی است که می‌تواند از خیلی جهات مفید باشد. کاربردش موقعی است که در جزئیات بی‌اهمیت لحظۀ حال به‌طور وسواسی گیر کرده‌ایم.

به خاطر ادموند برک بخش کوچک اما مهمی از طیف تجربه‌ها اسمی پیدا کردند و تمرکز روی آن‌ها ممکن شد تا نقششان در زندگی واضح‌تر بشود. ایدۀ هیبت و عظمت اول در ارتباط با طبیعت و هنر شکل گرفت ولی نقشش در خلقت وسیع‌تر از این است. هیبت و عظمت فقط برای تعطیلات و توی موزه نیست که متأسفانه بیشتر در این مکان‌ها به چشم می‌آید. باید در زندگی روزمره واردش کرد. در آرمانشهر، شگردی عمدی وجود خواهد داشت که ما روزانه با هیبت جهان رودررو شویم. در گذشته مذهب کاری می‌کرد هر یکشنبه مردم با این عظمت ملاقات کنند. بعد از یک هفته در کارخانه و اداره یا در امور خانگی، همه با اندیشۀ عظمت ابدی روبرو می‌شدند: خدایی که دنیا را دوست دارد و پسرش را برای نجات دنیا قربانی کرده است. معماری‌ای که میراث هزاران‌ساله بود و موسیقی‌ای که ساخته می‌شد تا جزء فرد به کل بشریت بپیوندد. اما برای بیشتر آدم‌ها این منبع دیگر در دسترس نیست. همۀ ما به مناسبت‌هایی نیاز داریم که در آن‌ها به‌طور مطمئن و مکرر با هیبت و عظمت روبرو شویم تا مدام به مفیدترین وجهی حس کنیم که ناچیز و بی‌مقداریم.

ترجمه: دکتر ایمان فانی

ویراستار: الهام نوبخت