مرور و بحث کتاب آخرالزمان نوشته پیتر تورچین -1

مقدمه‌ای بر چرخه‌های سیاسی و تحلیل کتاب «دوره‌های پایانی»

از بیگ دیتا تا انقلاب‌ها؛ پیش‌بینی تاریخ با مدل‌های ریاضی

یکی از پرسش‌هایی که ذهن بسیاری از ما را در سال‌های اخیر به خود مشغول کرده، این است که تحولات بزرگ سیاسی چگونه رخ می‌دهند؟ آیا می‌توان روند فروپاشی یک نظام سیاسی را پیش‌بینی کرد؟ و آیا استفاده از داده‌های کلان (Big Data) و هوش مصنوعی می‌تواند به درک بهتر آینده اجتماعی و سیاسی جوامع کمک کند؟ این پرسش‌ها محور اصلی کتاب «دوره‌های پایانی» (End Times) نوشته پیتر تورچین است.

نویسنده‌ای میان‌رشته‌ای با نگاهی نو

پیتر تورچین، متولد ۱۹۵۷ در شوروی سابق و استاد دانشگاه کانتیکت، با پیش‌زمینه‌ای میان‌رشته‌ای در زیست‌شناسی، انسان‌شناسی و ریاضیات، پایه‌گذار دانشی به نام «کلایوداینامیکس» (Cliodynamics) است؛ علمی که با الهام از حرکت دسته‌جمعی حشرات، تلاش می‌کند رفتار تاریخی جوامع انسانی را مدل‌سازی ریاضی کند.

کتابی درباره قدرت، نابرابری و آشوب

در کتاب «دوره‌های پایانی»، تورچین با بهره‌گیری از مدل‌های ریاضی و بانک داده‌های تاریخی، نشان می‌دهد که چگونه بیش‌تولید نخبگان (Elite Overproduction)، نابرابری اقتصادی، سقوط اعتماد عمومی، و شکاف‌های سیاسی در نهایت منجر به بی‌ثباتی و گاه فروپاشی می‌شود. او با بررسی مثال‌هایی از تاریخ آمریکا، فرانسه، چین و دیگر جوامع، روندهای مشابهی را کشف کرده که در پس تحولات عمده سیاسی قرار دارند.

الیت‌ها و بازی صندلی‌ها

یکی از استعاره‌های کلیدی در کتاب، بازی کودکانه صندلی‌هاست. جایی که افراد بیشتری نسبت به صندلی‌ها وجود دارند و در هر دور، کسی حذف می‌شود. تورچین می‌گوید زمانی که جوامع افراد بیشتری را برای دستیابی به قدرت و نفوذ (الیت شدن) تربیت می‌کنند، اما ظرفیت جایگاه‌های بانفوذ افزایش نمی‌یابد، رقابت و برخورد بین نخبگان شدیدتر می‌شود.

داده‌ها چه می‌گویند؟

نویسنده با اتکا به داده‌هایی مانند رشد اقتصادی، توزیع ثروت، تعداد دارندگان مدارج عالی، و میزان اعتماد عمومی نشان می‌دهد که آمریکا از دهه ۱۹۸۰ وارد مرحله‌ای از «بالا سنگین شدن هرم اجتماعی» شده است. تورچین بر این باور است که بیش‌تولید نخبگان تحصیل‌کرده، در نبود جایگاه‌های متناسب، منجر به نارضایتی و افزایش خشونت اجتماعی می‌شود.

الون ماسک، ترامپ و بازتولید یک الگو

تورچین در کتابش به مثال‌هایی چون دونالد ترامپ و الون ماسک اشاره می‌کند که چگونه برخی از اعضای طبقه بانفوذ، در مواجهه با محدودیت‌های نفوذ خود، به مقابله با سیستم موجود می‌پردازند. او این افراد را «کونتر الیت» یا نخبگان معترض می‌نامد که با استفاده از نفوذ رسانه‌ای و قدرت اقتصادی خود، توده‌ها را بسیج می‌کنند.

جای خالی داده‌های زیستی و اقلیمی

اگرچه مدل‌های تورچین بسیار قدرتمند و مبتنی بر داده‌اند، اما یکی از نقدهای مهم به او، کم‌توجهی به پارامترهای زیستی و اقلیمی است. نویسندگانی چون آلفرد مک‌کوی بیشتر بر نقش اقلیم در فروپاشی نظام‌ها تأکید دارند، چیزی که در مدل‌های تورچین کمتر دیده می‌شود.

از امپراتوری‌های تاریخی تا الگوهای مدرن

در ادامه، تورچین با بررسی تاریخی از امپراتوری‌هایی چون فرانسه قرون وسطی، چین سلسله چینگ، و آمریکا در قرن ۱۹، نشان می‌دهد که چگونه نخبگان ناراضی و مردمی که به فلاکت افتاده‌اند، می‌توانند همراه باهم باعث انقلاب یا جنگ داخلی شوند.

آیا تاریخ تکرار می‌شود؟

تورچین معتقد است تاریخ تکرار نمی‌شود، اما قافیه دارد. هر تمدنی، فارغ از مکان و زمان، وارد چرخه‌هایی از انسجام و فروپاشی می‌شود. این چرخه‌ها معمولاً هر ۱۰۰ سال یکبار تکرار می‌شوند و هیچ جامعه‌ای از این قاعده مستثنا نیست.

سخن پایانی

کتاب «دوره‌های پایانی» پیتر تورچین تلاشی است برای پیوند میان داده‌های کلان، مدل‌سازی ریاضی و تاریخ عمیق بشر. اگرچه برخی فرضیات آن بحث‌برانگیز است، اما نگاه تازه‌ای به ریشه‌های بی‌ثباتی سیاسی می‌دهد و ما را دعوت می‌کند به بازنگری در درک سنتی‌مان از علت و چرایی انقلاب‌ها و جنگ‌ها.